„Þetta eru 100 milljarðar, spítalinn og Sundabrautin,“ sagði Geir H. Haarde, þáverandi forsætisráðherra, við Davíð Oddsson, þá seðlabankastjóra, þegar þeir ákváðu að lána 100 milljarða króna til Kaupþings á degi íslenska bankahrunsins, vitandi að peningarnir fengjust að öllum líkindum ekki til baka.
Símtal þeirra tveggja daginn sem neyðarlög voru sett vegna bankahrunsins 6. október 2008, sem hljóðritað var í seðlabankanum, hefur loksins verið birt. Það er Morgunblaðið, sem Davíð ritstýrir, sem birtir símtalið, og er fullyrt í grein blaðsins að Davíð hafi ekki vitað af upptökunni. Símtalið hefur verið umtalað allt frá hruni, þar sem talið var að það gæti veitt innsýn í atburði og ákvarðanaferla í efnahagshruninu. Telja má að íslenska ríkið hafi á endanum tapað 35 milljörðum króna á ákvörðuninni sem tekin var í símtalinu.
Í símtalinu kemur fram að allir bankarnir séu að fara á hausinn og að Kaupþing þurfi lán til að lifa af í nokkra daga. „Já, en þá er að við erum ekki með pening í þetta,“ segir Davíð Oddsson. „Við erum að fara alveg niður að rassgati og við ætlum meira að segja að draga á Danina sem ég talaði við í gær og sagði að við myndum ekki gera.“
Þá boðar Davíð að veð verði gegn láninu í FIH-bankanum í Danmörku. „Því þá við megum ekki, sko, við megum ekki setja íslenska ríkið á galeiðuna,“ segir hann.
„Nei, nei þetta eru 100 milljarðar, spítalinn og Sundabrautin,“ tekur Geir undir.
Lán án fyrirsjáanlegrar endurgreiðslu
Íslensk yfirvöld lánuðu Kaupþingi 100 milljarða króna, vitandi að lánið fengist að öllum líkindum endugreitt. Samtalið hefst að frumkvæði Davíðs sem vill koma á framfæri hversu gagnlítið það er að veita lánið: „Sæll það sem ég ætlaði að segja þér, sko, sko, við út af fyrir sig getum í dag skrapað saman 500 milljónir evra en náttúrlega, en erum þá komnir inn að beini og þá gætum við hjálpað Kaupþingi í einhverja fjóra fimm daga en þá getum við ekki hjálpað Landsbankanum líka, sko,“ segir Davíð. Geir tekur undir það og segir „nei“.
„Ég býst við því að við fáum ekki þessa peninga til baka.“
„Þú ert að tala um það að við eigum frekar að reyna að hjálpa Kaupþingi,“ áréttar Davíð. „Ég býst við því að við fáum ekki þessa peninga til baka. Þeir segja að þeir muni borga okkur eftir fjóra fimm daga en ég held að það séu ósannindi eða við skulum segja óskhyggja.“
FIH-bankinn líka í vanda
Í símtalinu kemur fram af hálfu Davíðs að gegn láninu til Kaupings sé fari seðlabankinn fram á veð í FIH-bankanum í Danmörku. Eftir efnahagshrunið tók seðlabankinn við eign á FIH-bankanum. Síðar kom í ljós að sá banki var í verulegum vandræðum og þurfti danska ríkið að bjarga honum. Árið 2010 var greint frá því að bakinn hefði verið seldur, og var látið í það skína að íslenska ríkið hefði í raun komið út úr viðskiptunum með hagnaði. Þá kom fram að seðlabankinn fengi greitt að fullu, en síðar varð ljóst að bankinn fékk aðeins staðgreiddan rúman helming upphæðarinnar, um 39 milljarða króna. Í Morgunblaðinu, sem ritstýrt er af fyrrverandi seðlabankastjóra, og Viðskiptablaðinu, var fullyrt að seðlabankinn hafi verið svikinn í sviðkiptunum og að hann hefði átt að fá 100 milljarða króna.
Áður hafði Glitnir, með Þorstein Má Baldvinsson í stjórnarformennsku, farið fram á hjálp á fundi með Davíð Oddssyni í Seðlabankanum 25. september en fengið synjun frá Davíð. Eftir fundinn seldu margir lykilstarfsmenn Glitnis, og fleiri tengdir aðilar, meðal annars núverandi forsætisráðherra og fjölskyldumeðlimir hans, bréf sín í peningamarkaðssjóðnum Sjóði 9 fyrir miklar fjárhæðir.
Segist hafa leyft bönkunum að falla
Áður, í samtali við AFP fréttastofuna árið 2011 í tengslum við málsvörn sína fyrir Landsdómi, hefur Geir greint frá því að hann hafi tekið „rétta ákvörðun“ í málefnum bankanna með því að „leyfa þeim að falla“. Í símtalinu kemur hins vegar fram að íslensk yfirvöld hafa ekki möguleika á að fá meira fé til að lána bönkunum. „Við urðum að leyfa þeim að falla. Þeir urðu gjaldþrota. Og það kemur í ljós að þetta var það rétta,“ sagði Geir. Þá sagði hann: „Við björguðum landinu frá því að verða gjaldþrota.“
„Við urðum að leyfa þeim að falla.“
Daginn eftir ræðu Geirs og setningu neyðarlaganna sendi Seðlabankinn frá sér yfirlýsingu að frumkvæði Davíðs Oddssonar. Þar kom fram að bankinn hefði fengið vilyrði um 620 milljarða króna lán frá Rússlandi, til að takast á við vandræði bankanna. „Sendiherra Rússlands á Íslandi, Victor I. Tatarintsev, tilkynnti formanni bankastjórnar Seðlabankans í morgun að staðfest hefði verið að Rússland myndi veita Íslandi lánafyrirgreiðslu að upphæð 4 milljarðar evra ... Putin forsætisráðherra Rússlands hefur staðfest þessa ákvörðun,“ sagði í tilkynningu Seðlabankans. Ekkert varð af láninu. Fljótlega kom fram að yfirlýsingin hafði verið send í bráðræði, áður en málið hefði verið til lykta leitt.
Seðlabankinn gagnrýndur fyrir lán
Seðlabankinn varð tæknilega gjaldþrota eftir hrun. Í skýrslu Ríkisendurskoðunar árið 2009 var bankinn harðlega gagnrýndur fyrir svokölluð „ástarbréf“, lán Seðlabankans með litlum veðum upp á 345 milljarða króna til smærri fjármálafyrirtækja, sem runnu til bankanna. „Fyrir liggur að hinir föllnu bankar öfluðu sér lausafjár með lánum frá minni fjármálafyrirtækjum sem aftur fengu lán frá Seðlabankanum gegn ótryggum veðum. Spyrja má hvers vegna Seðlabankinn brást ekki fyrr við þessum „leik“ bankanna og herti kröfur um veð gegn lánum til minni fjármálafyrirtækja. Að mati Ríkisendurskoðunar hefði þetta getað dregið úr því tjóni sem ríkissjóður og Seðlabankinn sátu uppi með eftir fall bankanna,“ sagði í skýrslunni.
Símtal Davíðs Oddssonar og Geirs Haarde*
* Eins og það birtist í Morgunblaðinu, sem ritstýrt er af öðrum þátttakanda símtalsins
Davíð Oddsson seðlabankastjóri: Halló.
Ritari Geirs H. Haarde forsætisráðherra: Gjörðu svo vel.
Davíð: Halló.
Geir: Sæll vertu.
Davíð: Sæll það sem ég ætlaði að segja þér, sko, sko, við út af fyrir sig getum í dag skrapað saman 500 milljónir evra en náttúrlega, en erum þá komnir inn að beini og þá gætum við hjálpað Kaupþingi í einhverja fjóra fimm daga en þá getum við ekki hjálpað Landsbankanum líka, sko.
Geir: Nei.
Davíð: Þú ert að tala um það að við eigum frekar að reyna að hjálpa Kaupþingi.
Geir: Það slær mig þannig sko og mér fannst þeir vera líka á þeirri línu í gærkvöldi allavega þessir Morgan menn.
Davíð: Ég býst við því að við fáum ekki þessa peninga til baka. Þeir segja að þeir muni borga okkur eftir fjóra fimm daga en ég held að það séu ósannindi eða við skulum segja óskhyggja.
Geir: En eru þeir ekki með einhver veð?
Davíð: Við myndum aldrei lána það og við ætlum að bjóða þetta gegn 100% veði í FIH banka.
Geir: Já.
Davíð: Og þá verðum við að vita að sá banki sé veðbandalaus.
Geir: Já.
Davíð: Því þá við megum ekki, sko, við megum ekki setja íslenska ríkið á galeiðuna.
Geir: Nei, nei þetta eru 100 milljarðar, spítalinn og Sundabrautin.
Davíð: Já, já ert þú ekki sammála því að við verðum að gera ýtrustu kröfur?
Geir: Jú, jú.
Davíð: Já.
Geir: Ég held að þeir muni leggja mikið á sig til að reyna samt að að uppfylla þær, sko.
Davíð: Já, já, já, já það er bara eina hættan er sú að þeir séu búnir að veðsetja bréfin og þá geta þeir ekki gert þetta, sko.
Geir: Já, já og hvað myndum við koma með í staðinn?
Davíð: Ja, það veit ég ekki, þá verðum við bara að horfa á það en það, við erum bara að tala um ýtrustu veð, erum að fara með okkur inn að beini þannig að við verðum að vera algjörlega öruggir.
Geir: En er Landsbankinn ekki með neitt slíkt sem hann geti látið okkur hafa?
Davíð: Já, en þá er að við erum ekki með pening í þetta. Við erum að fara alveg niður að rassgati og við ætlum meira að segja að draga á Danina sem ég talaði við í gær og sagði að við myndum ekki gera.
Geir: Já.
Davíð: En við erum búnir að tala við bankastjórana þar og þeir eru að íhuga að fara yfir þetta.
Geir: Um.
Davíð: Það tekur tvo til þrjá daga að komast í gegn.
Geir: Já.
Davíð: En við myndum skrapa, Kaupþing þarf þetta í dag til að fara ekki á hausinn.
Geir: Já, en það er spurning með þá, fer þá Landsbankinn í dag?
Davíð: Já, þá myndi hann fara í dag á hausinn væntanlega.
Geir: Og Glitnir á morgun?
Davíð: Og Glitnir á morgun.
Geir: Já.
Davíð: Landsbankanum verður væntanlega lokað í dag bara.
Geir: Já.
Davíð: Við vitum ekki, reyndar vitum við ekki hvort það er árás á Kaupþing Edge. Við gerum ráð fyrir því þeir hafa ekki sagt okkur það ennþá.
Geir: Er það á Icesave?
Davíð: Það eru farnar 380 milljónir út af Icesave punda og það eru bara 80 milljarðar.
Geir: Þeir ráða aldrei við það, sko.
Davíð: Nei, þeir ráða aldrei við neitt af því, sko, en þetta er það besta leiðin ef við getum afskrifað allar skuldir þjóðarinnar þó að það muni valda vandræðum í Evrópu þá en þeir bara hjálpuðu okkur ekki neitt þannig að það er ha...
Geir: Já, já.
Davíð: Þannig að þetta er nú...
Geir: Heyrðu, ég var að spá í að halda hérna fund klukkan eitt og ætlaði að biðja þig að koma þangað annað hvort einan eða með þeim sem þú vilt hafa með með öllum formönnum stjórnmálaflokkanna.
Davíð: OK.
Geir: Og Fjármálaeftirlitinu?
Davíð: Já.
Geir: Til að fara yfir þetta og...
Davíð: En það, getur þú ekki haft það Jónas ekki Jón Sigurðsson það er óeðlilegt að...
Geir: Jónas, hann var hjá okkur í morgun.
Davíð: Og hvað ertu að hugsa um að?
Geir: Ég myndi vilja að það yrði farið í fyrsta lagi yfir frumvarpið án þess kannski að afhenda þeim það en...
Davíð: En hvað mega menn vera einlægir?
Geir: Ég er búinn að vera mjög einlægur við þá.
„Ég er búinn að vera mjög einlægur við þá.“
Davíð: Já.
Geir: Ég er eiginlega búinn að segja þeim þetta allt.
Davíð: OK.
Geir: Ég segi bara að við erum bara hérna að tala hérna saman í fyllstu einlægni um alvarlegustu vandamál sem upp hafa komið í þjóðfélaginu og ég treysti ykkur til að fara ekki með það.
Davíð: Já, já.
Geir: Og það hafa þeir virt held ég ennþá.
Davíð: Ja, þeir hafa sagt einhverjum af örugglega en það er bara, þú getur aldrei haldið lokinu.
Geir: Nei.
Davíð: Fastara en þetta á.
Geir: Nei, en...
Davíð: Klukkan eitt eða hvað?
Geir: Bara hérna hjá mér í ríkisstjórnarherberginu.
Davíð: Hérna niðri í stjórnarráði?
Geir: Já.
Davíð: OK.
Geir: Spursmálið er svo hérna...
Davíð: Ég kem bara einn held ég, það er betra að vera þarna fámennt en fjölmennt.
Geir: Já og þá myndum við fara almennt yfir heildarmyndina.
Davíð: Já.
Geir: Og af hverju þessi lög eru nauðsynleg.
Davíð: Já, já.
Geir: Og svo er ég að plana það þannig að lögin verði orðin að lögum um sjöleytið, mælt fyrir þeim klukkan fjögur, þingflokksfundir klukkan þrjú og það ætti að skapa okkur rými til þess að...
Davíð: Mælt fyrir þeim klukkan fjögur?
Geir: Já.
Davíð: OK.
Geir: Já, er það ekki rétti tíminn?
Davíð: Jú, jú, jú, jú, jú, jú.
Geir: Ég er búinn að undirbúa það að þetta geti fengið hraða afgreiðslu og þeir ...
Davíð: Já, já.
Geir: Hafa haft góð orð um það.
Davíð: Fínt er.
Geir: OK bless, bless.
Davíð: Bless.
Fjármálahrunið
Lárus bankastjóri líkir dómsmálum úr bankahruninu við Covid-faraldurinn
Björgólfur um ákæruna í Frakklandi: „Ég bara vissi ekki að þetta væri komið“
Frakkar vilja Björgólf í 5 ára fangelsi
Íslenska ríkið braut gegn sakborningum í Al-Thani málinu
Jón Ásgeir var á „djöflamergnum“ og reyndi að fá Samherja inn í Stím
Athugasemdir