Eins og greint er frá í nýju tölublaði Stundarinnar lýsir fjöldi kvenna því að þær hafi sætt andlegu og líkamlegu ofbeldi af hálfu Ingjaldar Arnþórssonar, forstöðumanns meðferðarheimilisins í Varpholti og síðar að Laugalandi, meðan þær dvöldu þar. Barnaverndarstofa fékk þegar árið 2000 ábendingar um að ekki væri allt sem skyldi í rekstri meðferðarheimilisins og árið 2001 barst umboðsmanni barna fjöldi ábendinga um ofbeldi og ofríki Ingjalds. Barnaverndarstofa sá ekki tilefni til að hafast að í málinu og Ingjaldur stýrði meðferðarheimilinu að Laugalandi áfram til ársins 2007.

Í grein í DV árið 2007 lýsti Bragi Guðbrandsson, þáverandi forstjóri Barnaverndarstofu, því yfir að Ingjaldur nyti fulls trausts. Tilefnið voru skrif blaðsins um bæði einkahagi Ingjalds en einnig ásakanir um harðræði á meðferðarheimilinu. Í greininni segir Bragi Barnaverndarstofu fordæma umfjöllunina, hún sé rakalaus og byggð á ósannindum. Barnaverndarstofa hafi kannað sannleiksgildi staðhæfinga um líkamlegt ofbeldi að Laugalandi og „vísar þeim á bug sem rakalausum“

Heiða Björg Pálmadóttir, núverandi forstjóri Barnaverndarstofu, segir að Barnaverndarstofa muni fara yfir þau gögn sem séu til hjá stofnuninni um rekstur meðferðarheimilisins í tíð Ingjaldar sem forstöðumanns. „Ég vil byrja á því að hrósa þessum konum sem þarna stíga fram, af því ég veit að það er erfitt að stíga fram og segja frá svona reynslu. Umræða um svona mál er gríðarlega mikilvæg þannig að það er mikilvægt skref sem þær hafa stigið.“

29 prósent lýstu ofbeldi af hálfu starfsmanna

Árið 2012 var gefin út rannsóknarskýrsla sem unnin var fyrir Barnaverndarstofu á afdrifum barna sem höfðu dvalið á meðferðarheimilum Barnaverndarstofu á árunum 2000 til 2007. Í henni kemur meðal annars fram, í niðurstöðukafla, að yfirleitt hafi lítið ofbeldi verið inni á meðferðarheimilum og sumt ofbeldi sem ungmenni sögðust hafa orðið fyrir afhendi starfsmanns „var talið hluti af því að stoppa ósæskilega hegðun barns.“ Í þeim tilfellum sem greint var frá ofbeldi var það bundið við ákveðin heimili.

Í skýrslunni kemur fram að 14 prósent allra barna sem dvöldu á meðferðarheimlum kváðust hafa orðið fyrir ofbeldi, andlegu eða líkamlegu, af hálfu starfsmanns eða starfsmanna. Hlutfallið er enn hærra, 29 prósent, meðal barna sem dvöldu á langtímameðferðarheimilum Barnaverndarstofu, líkt og á Laugalandi. Mjög mismunandi var þó eftir því á hvaða meðferðarheimili börnin dvöldu hvort þau greindu frá ofbeldi af hálfu starfsmanns en í skýrslunni eru þær breytur ekki sundurliðaðar að fullu. Þó er nefnt að hlutfallið hafi verið á bilinu 13 til 50 prósent á þeim heimilum sem um ræðir og var Laugaland eitt þeirra. Þá kemur einnig fram að 29 prósent þeirra barna sem kváðust hafa orðið fyrir ofbeldi sögðu engum frá því á meðan að þau voru á meðferðarheimilinu.

Heiða Björg segir að sú skýrsla hafi síðan verið notuð til að bæta meðferðarstarf Barnaverndarstofu. „Ákveðið hlutfall lýsti einhvers konar vanvirðandi meðferð, illri meðferð og ofbeldi. Það voru settar fram tillögur í þessari skýrslu um hvernig ætti að gera betur og hún hefur verið notuð til að bæta starfsemi meðferðarheimila og gera betur. Þetta voru allt rekstraraðilar sem voru hættir þegar skýrslan kom út þannig að það var svo sem ekki tilefni til beinna viðbragða gegn rekstraraðilum. En vegna þess hversu hátt hlutfall fólks lýsti einhvers konar óæskilegri hegðun þá fengu allir þeir sem gafst kostur að taka þátt í rannsókninni bréf þar sem þeim var boðið að koma í viðtal hjá sérfræðingi sem Barnaverndarstofa réði til verksins, til að lýsa sinni upplifun. Þessi viðtöl fóru fram og hafa verið notuð til að bæta meðferðarstarf.“

Ekki gerð frekari rannsókn á starfsemi meðferðarheimilanna

Gaf þessi skýrsla ekki tilefni til þess að Barnaverndarstofu hæfi rannsókn á starfsemi neinna þessara meðferðarheimila?

„Við þurfum að horfa á að þessi skýrsla var fyrst og fremst notuð til að bæta meðferðarstarfsemi til framtíðar, tilgangurinn var að læra af reynslunni og gera betur. Svo held ég að af því að allir þeir rekstraraðilar sem skýrslan laut að höfðu hætt rekstri hafi þetta ekki gefið tilefni til neinnar beinnar eftirfylgni. Ég geri ráð fyrir að við hefðu ráðist í rannsóknir á starfseminni ef einhverjir viðkomandi rekstraraðilar hefðu ennþá verið starfandi.“

Var það þá ekki svo að slíkar upplýsingar kæmu fram í frásögnum þessara barna að ástæða væri talin til að kanna sérstaklega hvort þau hefðu orðið fyrir ofbeldi eða harðræði á meðan á dvölinni stóð?

„Ég get eiginlega ekki svarað þessari spurningu vegna þess að ég stjórnaði ekki þessari stofnun þá. Að minnsta kosti töldum við ástæðu til að fá þessar frásagnir fram. Við höfum verið að bregðast miklu harðar við á seinni árum þegar upp koma mál sem kalla á skoðun. Þegar við horfum á síðastliðin tíu ár hafa öðru hvoru komið upp mál sem hafa ekki þótt í lagi. Þá hefur verið tekið mjög fast á þeim, þau afgreidd og stundum hefur það leitt til lokunar meðferðarheimila.“

Nú þegar þessar frásagnir kvennanna sem dvöldu á Laugalandi eru komnar fram í dagsljósið, ásamt ýmsum öðrum gögnum. Hvaða skref mun, eða á, Barnaverndarstofa að stíga í því samhengi?

„Ég er nú talsmanneskja þess að fólk rannsaki ekki sjálft sig. Það kemur fram hjá ykkur að félagsmálaráðherra ætli sér að skoða hvað eigi að gera í málinu. Ráðuneytið er samkvæmt lögum okkar eftirlitsaðili. Við munum fagna einhvers konar skoðun á málunum, gögnunum, ég held að það sé alltaf af hinu góða.“

Finnst þér ástæða til þess að bjóða þessum konum til fundar við þig, til að ræða við þær um þeirra upplifun?

„Að sjálfsögðu værum við tilbúin í það, ef að vilji væri fyrir hendi til þess. Við skorumst ekki undan því, það er alveg ljóst.“

Vill ekki fullyrða um hvort mistök hafi verið gerð

Telur þú að forveri þinn í starfi, eða Barnaverndarstofa, hafi gert mistök í þessu máli?

„Ég ætla ekkert að fullyrða um það en við munum náttúrulega skoða hvort viðbrögðin voru eðlileg og læra af því sem hægt er að læra af.“

Þið munuð sem sagt fara yfir þessi mál og skoða þau gögn sem til eru hjá stofnuninni um rekstur þessa meðferðarheimilis, í Varplandi og á Laugalandi?

„Já, að sjálfsögðu finnst mér eðlilegt að þegar að svona umfjöllun kemur fram þá fari maður yfir þau gögn sem eru til og reyni að draga einhvern lærdóm af því. Það verður að líta til þess að þetta er töluvert gamalt. Við vitum að það hefur mjög margt breyst í meðferðarmálum síðan þetta var, sem betur fer, og líka í mannréttindum barna. Við verðum að líta á það þannig að við séum sem betur fer að horfa á gamlan raunveruleika en ekki stöðuna eins og hún er í dag. Engu að síður er mjög mikilvægt þegar svona upplýsingar koma fram, sama hversu gamlar þær eru, að við drögum lærdóm af þeim og lofum að gera betur í framtíðinni.“