Fréttafyrirsagnir um breytingar á áfengislögum, til að rýmka afgreiðslutíma Vínbúða og gefa þeim leyfi til að selja áfengi um helgar og á frídögum, eru á þessa leið: „Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins setur sig ekki upp á móti frumvarpi þingmanna Framsóknarflokksins um rýmri afgreiðslutíma vínbúða.“ (RÚV) og „ÁTVR leggst ekki gegn rýmkun“ (MBL). „Afnám banns gæti rýmkað opnunartíma vínbúða yfir hátíðir“ (Vísir).

Fjórar af 31 umsögn stofnana og félagasamtaka um frumvarpið hafa verið birtar, þær eru frá ÁTVR, Embætti landlæknis, Félagi lýðheilsufræðinga og Bindindissamtakanna IOGT. Eftir þann lestur má bæta við fyrirsögninni "Frumvarp um áfengislög kolfellur". Hún er meira lýsandi.

WHO varar við tilslökun á reglum um sölu áfengis

ÁTVR er ekki beint hrifið af frumvarpinu og tekur fram að áhrifin á neyslu hafi ekki verið metin. "ÁTVR bendir þó á að ekki verði séð að metin hafi verið áhrif þess á hugsanlega aukningu á áfengisneyslu og lýðheilsu.“ Umsögn ÁTVR.

Aftur á móti kemur sterklega fram í umsögnum hjá Embætti landlæknis, Félagi lýðheilsufræðinga og Bindindissamtakanna IOGT að áhrifin á neyslu við svona rýmkun eru víðkunn um alla Evrópu, einfaldlega út frá þeirri staðreynd að áfengi er ávanabindandi efni og á þátt í myndun krabbameins. Margar þjóðir eru að reyna að hafa taumhald á frjálslegri þróun í áfengismálum. 

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) fullyrðir t.a.m. að áfengi sé stór þáttur í ósmitnæmum sjúkdómum og hvetur beinlínis allar þjóðir til að draga úr áfengisneyslu.

Frumvarpið fellur á lýðheilsuprófinu

Í raun fær frumvarpið því falleinkunn og háðulega útreið. Einn flutningsmanna þess, Jóhann Friðrik Friðriksson þingmaður Framsóknar hefur jafnvel skrifað greinar um hvernig bæta megi heilsu þjóðarinnar og segir frá því að hann hafi lagt fram frumvarp þess efni. Hann skrifaði grein um daginn þar sem hann segist vilja leggja til leiðir sem „tryggja rýni allra frum­varpa sem lögð eru fyrir Al­þingi út frá á­hrifum þeirra á lýð­heilsu þjóðarinnar."

Hann tekur þar með undir með Embætti landlæknis um mikilvægi lýðheilsumats og skrifar: „Á haust­þingi lagði ég fram þings­á­lyktunar­til­lögu þess efnis að ríkis­stjórninni yrði falið að hefja vinnu við að festa í sessi lýð­heilsu­mat hér á landi.“ 

Hans eigið frumvarp um afnám afgreiðslubanns Vínbúða á áfengi á frídögum yrði fyrst til að falla á lýðheilsuprófinu sem hann mælir með. Frummælendur leggja til að slaka á áfengislögum og vilja stórefla forvarnir í leiðinni. Þetta er hrein sóun á almannafé, að mínu mati, því að stundum eru boð og bönn og mörk í lögum og reglugerðum ein allra besta forvörnin.

Fyrsti flutningsmaður er í Velferðarnefnd

Nefna má einnig að fyrsti flutningsmaður frumvarpsins, Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir, situr í Velferðarnefnd Alþingis. Þar hefur hún aðgang að rannsóknum, skýrslum og öllu sem nöfnum tjáir að nefna um skaðsemi áfengis og forvarnir vegna áfengisneyslu. 

Ég get því ekki skilið til hvers þessir tveir stjórnarþingmenn, Hafdís og Jóhann, vilja veita ÁTVR leyfi til að selja áfengi á sunnudögum. Er hægt að treysta þeirra mati á afleiðingum breytingarinnar á áfengislögum? Þau vilja samkvæmt greinargerð að Vínbúðir verði opnar á sunnudögum til að viðskiptavinir fari ekki að drekka það sem aðrir (óprúttnir aðilar?) selja á sunnudögum.

Mati hverra á frumvarpinu skal treysta?

Flutningsmenn frumvarpsins um afnám opnunarbanns í Vínbúðum á frídögum eru auk Hafdísar Hrannar og Jóhanns Friðriks, Þórarinn Ingi Pétursson, Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir, Ágúst Bjarni Garðarsson. Hafdís mælti fyrir frumvarpinu 7. mars 2023 og Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, Viðreisn, veitti einu andsvörin þennan dag. Þorgerður sagði:

„Við skulum fókusera á að treysta fólki og einblína á að efla áfram forvarnir … í stað þess að vera með boð og bönn“. Hún nefndi einnig að opna þyrfti fyrir áfengisauglýsingar í fjölmiðlum, m.a. til að fjölmiðlar gætu fengið bita af þeirri (peninga)köku. „Þess vegna segi ég,“ segir hún: „Treystum fólki í þessum málum, það er kominn tími til í þessum efnum.“ „Ekki vera með beislið á þessu …það er sýndarveruleiki.“ 

Ég botna ekkert í andsvörum Þorgerðar eða í hverju felst sýndarveruleikinn?

Frummælendur treysta ekki staðreyndum

Einu andsvörin fólust m.ö.o. í því að þetta frumvarp gengi ekki nógu langt og að langbest væri að selja áfengi í matvöruverslunum, þrátt fyrir að: „Áfengi er engin venjuleg neysluvara heldur lífrænt leysiefni, eitur sem er notað sem hugbreytandi vímuefni og er fíkniefni og eiturlyf.“ eins og segir í umsögn IGOT.

Greinilegt er að frummælendur frumvarpsins um afnám afgreiðslutíma Vínbúða á áfengi treysta ekki staðreyndum, vísindum, ályktum lýðheilsufræðinga né reynslu fagaðila í forvörnum í áfengismálum. Andmælandi frumvarpsins gerir það ekki heldur. Hægt er að horfa á umræðuna hér á vef Alþingis. Allar viðvaranir eru hunsaðar.

Þau sem beðin voru um að senda umsögn eru á lista hér á vef Alþingis þar á meðal eru Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum. Það væri áhugavert að vita hvað þeim þykir um hugmynd Þorgerðar Katrínar um að leyfa áfengisauglýsingar í fjölmiðlum á Íslandi? 

Hvað segja lýðheilsufræðingar svo um frumvarpið?

Hvað segja svo þau sem búa yfir þekkingu á fleiru en verslunarfrelsi? „Félag lýðheilsufræðinga harmar frumvarp til laga um afnám opnunarbanns á frídögum,“ segir í umsögn lýðheilsufræðinga og:

„Þetta frumvarp er í andstöðu við WHO sem hvetur ríkisstjórnir til að grípa til aðgerða til að draga úr þeim skaða sem áfengi veldur einstaklingum, fjölskyldum og samfélögum.“

Félagið talar hreint út: „Í frumvarpinu er ekki gert ráð fyrir neikvæðum fjárhagslegum áhrifum aukinnar áfengissölu fyrir ríkissjóð en leitt líkum að lögin geti leitt til aukinnar sölu.“ „Á lista yfir 10 aðgerðir sem stungið er upp á (WHO, 2019) er m.a. að takmarka aðgengi að áfengi með:

• Ríkiseinokunarverslun sem stýrist af lýðheilsusjónarmiðum
• Lögum um fjölda og staðsetningu áfengisverslana
• Lögum um opnunartíma - daga og klukkutíma
• Lögum um sölu áfengis á sérstökum viðburðum eða sérstökum stöðum“.

Treystum á rannsóknir og vísindi 

Félag lýðheilsufræðingar heldur áfram: „Aðgengi almennings að áfengi er almennt gott hér á landi og má draga þá ályktun að það séu fyrst og fremst söluaðilar sem hafa að hagsmunum að gæta sem hagnist á þessari lagabreytingu á kostnað viðkvæmra hópa, þeirra sem verst eru settir og hafa minnsta stjórn á neyslu sinni. Sterkar vísbendingar eru um, þvert á efni frumvarpsins, að það sé verulegur hagrænn ávinningur í að fjárfesta í aðgerðum sem draga úr áfengisneyslu (OECD, 2021).“

Embætti landlæknis bætir við: „Þannig eru fyrirhugaðar breytingar ekki í samræmi við þau markmið að draga úr heildarnotkun áfengis líkt og lagt er til af Alþjóðaheilbrigðismálastofnun og tengjast heimsmarkmiðum um heilsu og vellíðan.“ https://www.althingi.is/altext/erindi/153/153-4191.pdf

Furðulegt frumvarp

Mér finnst þetta frumvarp um breytingar á áfengislögum sérkennilegt í alla staði. Það er í mótsögn við velferðarstefnu og niðurstöður helstu stofnana okkar í heilbrigðiskerfinu og forvörnum. Jafnvel einn af flutningsmönnum þess virðist gera sér grein fyrir því í greinum sem hann skrifar. 

Fyrri grein um frumvarpið: 

Að takmarka aðgengi að áfengi með rýmri afgreiðslutíma