Bók Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar stjórnmálafræðiprófessors, þar sem talað er um að klámneysla og vændiskaup dragi úr líkunum á að menn „beiti örþrifaráðum eins og nauðgun“, er skyldunámsefni við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands. 

Fullyrðingar sem fram koma í bókinni hafa vakið mikla athygli á samfélagsmiðlum undanfarna daga en nýlega undirrituði fjöldi fyrrverandi og núverandi stjórnmálafræðinema yfirlýsingu þar sem þess er krafist að Hannes verði formlega áminntur og kennslugögn hans tekin úr umferð. Er fullyrt að bók Hannesar og kennsluhættir hans feli í sér kvenfyrirlitningu, fitufordóma, kynþáttafordóma og niðurlægjandi orð um fatlaða.

Sagður réttlæta kynferðisofbeldi

DV birti formlega kvörtun frá 2015 í fyrradag þar sem fullyrt er  að Hannes tali ógætilega um geðsjúkdóma og kynferðisofbeldi í kennslustundum. „Hann talar til að mynda um fólk með geðsjúkdóma sem aumingja og letingja og réttlætir kynferðisofbeldi með því að segja að þeir sem geta ekki varið sig eigi það skilið að vera nauðgað. Einnig talar hann um að oft sé hamingja nauðgarans einfaldlega meiri en sorg þolanda,“ segir meðal annars í kvörtuninni.

„Einnig talar hann um að oft sé hamingja nauðgarans einfaldlega meiri en sorg þolanda“

Mynd: Skjáskot / RÚV

Nokkrum mánuðum áður en kvörtunin barst hafði Hannes verið leystur undan stjórnunarskyldum sínum við háskólann og starfstilhögun hans verið breytt gegn vilja hans. Haldnir voru átakafundir vegna málsins þar sem Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari, kom fram sem lögmaður Hannesar. 

Í gær brást Jón Steinar við gagnrýni á Hannes og kennsluhætti hans í aðsendri grein í Morgunblaðinu. „Hann er aðeins að fjalla um þjóðfélagsmál sem eðlilegt er að fjallað sé um í þessari kennslugrein. Hann er, eins og góðum fræðimanni sæmir, að velta uppi sjónarmiðum sem augljóslega skipta máli þegar um þau er fjallað,“ skrifaði Jón Steinar sem taldi málatilbúnað nemenda og kennara grafalvarlegan.

Liður í samstarfsverkefni með samtökum öfgaflokka

Bókin sem vakið hefur athygli á samfélagsmiðlum heitir Saga stjórnmálakenninga og er sú kennslubók sem notast er við í skyldunámskeiðinu Stjórnmálaheimspeki við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands. Samning bókarinnar hlaut styrk úr Kennslumálasjóði háskólans, en hún var endurprentuð með leiðréttingum árið 2017 og er útgáfan liður í samstarfsverkefninu „Evrópa, Ísland og framtíð kapítalismans“ á vegum frjálshyggjuhugveitu Hannesar, Rannsóknarseturs um nýsköpun og hagvöxt, og AECR, Samtaka evrópskra íhaldsmanna og umbótasinna. 

Sjálfstæðisflokkurinn er einn þriggja stjórnmálaflokka á Norðurlöndunum sem eiga aðild að umræddum samtökum, en hinir flokkarnir eru Færeyski fólkaflokkurinn og Flokkur Finna, þjóðernisflokkur sem leggur mikið upp úr hefðbundnum fjölskyldugildum og beitir sér gegn réttindum samkynhneigðra.

Aðrir flokkar þekktir fyrir þjóðernisofstæki, andstöðu við fóstureyðingar og lifnaðarhætti hinseginfólks og jafnvel alræðistilburði eiga aðild að samtökunum, en Sjálfstæðismenn hafa þó hafnað því að um öfgaflokka sé að ræða. 

Mynd: Pressphotos

Hannes var einn helsti hugmyndafræðingur Sjálfstæðisflokksins á árunum fram að hruni og vinnur nú að skýrslu um erlenda áhrifaþætti bankahrunsins fyrir Bjarna Benediktsson fjármálaráðherra.

Hannesi var úthlutað verkefnið árið 2014 og stefnt var að því að hann myndi skila skýrslunni sumarið 2015 og fá 10 milljónir fyrir frá hinu opinbera. Miklar tafir hafa orðið á skilum og kynningu skýrslunnar, en nú er gert ráð fyrir að hún verði kynnt og birt í janúar 2018.

Aldrei verið sýnt fram á marktæk orsakatengsl

„Ef maður fær að skoða klámblöð eða klámmyndir eða kaupa blíðu af konu í vændishúsi, þá ættu líkur að minnka á því, að hann beiti örþrifaráðum eins og nauðgun eða lostugu athæfi á almannafæri til þess að svala kynhvöt sinni.“

Þetta er á meðal fullyrðinga sem fram koma í bókinni, en ekki er vísað í neinar heimildir eða rannsóknir henni til stuðnings. 

Helgi Gunnlaugssonfélagsfræðiprófessor kennir afbrotafræði við HÍ

Stundin hafði samband við Helga Gunnlaugsson, prófessor í félagsfræði sem kennir meðal annars afbrotafræði við Háskóla Íslands. Aðspurður um orsakasamband klámneyslu og kynferðisbrota segir hann að efnið hafi verið rannsakað umtalsvert, ekki síst í Bandaríkjunum þar sem málefnið hefur lengi verið eldfimt. 

„Reynslurök eru líklega besta leiðarljósið í þessum efnum jafnt sem öðru, frekar en það hvað okkur finnst líklegt,“ segir hann. „Sjónarmiðin sem Hannes setur fram heyrast oft. Að klám og vændi dragi úr ofbeldi gegn konum. Við heyrum málflutning af þessu tagi frá til dæmis hagsmunaðilum í vændis- og klámbransanum og stundum frá vændiskonum. Rannsóknir sem gerðar hafa verið á tíðni ofbeldis gegn konum eins og hún birtist í lögreglugögnum og klámnotkun í samfélaginu hafa samt yfirleitt ekki sýnt nein marktæk tengsl þarna á milli - hvorki til hækkunar né lækkunar.“

„Við heyrum málflutning af þessu tagi frá t.d. hagsmunaðilum í vændis- og klámbransanum“

Helgi segir að stundum nefni kynferðisbrotamenn að þeir hafi séð athæfi á borð við það sem þeir gerðust sjálfir sekir um í klámi eða ofbeldismyndefni. „En þa má alveg eins líta á afstöðu af þessu tagi sem réttlætingu frekar en skýringu á ofbeldinu. Spurningin hvort ofbeldisfullt fjölmiðlaefni hafi bein áhrif á ofbeldi í samfélaginu er samt alltaf áleitin. Áhrifin eru almennt talin meiri gagnvart viðkvæmari hópum í samfélaginu sem standa veikt. Ungmennum sem eiga fáar viðurkenndar fyrirmyndir og brotna skóla- og fjölskyldusögu á bakinu. Áhrif myndefnis er felur í sér ofbeldisfullt klámefni geti ýtt undir ofbeldi hjá hópum af þessu tagi en áhrifin séu minni á aðra hópa sem standa sterkar að vígi,“ segir hann og bendir á að fjallað sé um efnið í flestum textabókum í afbrotafræði. „Ég nota til dæmis eina bandaríska eftir Larry Siegel (2017) sem kemur inn á rannsóknir á málefninu.“

Spyr hvort karlfyrirlitning hafi tekið við af kvenfyrirlitningu

Í skyldunámsefni Hannesar er fjallað sérstaklega um launamun kynjanna og því velt upp hvort konur fái lægri laun en karlar vegna þess að störf þeirra feli „oftast í sér minni ábyrgð og meiri tækifæri til fjarvista í langan tíma“ auk þess sem Hannes gerir tilraun til að hrekja þá fullyrðingu kynjafræðiprófessors við háskólann að við núverandi aðstæður í samfélagi okkar og menningu njóti karlar kynferðis síns. Bendir Hannes meðal annars á að fleiri karlar láti lífið vegna manndrápa og líkamsárása heldur en konur. 

Þá vitnar Hannes í ummæli Sóleyjar Tómasdóttur, fyrrverandi borgarfulltrúa um að það sé „ekkert hræðilegt við það að eiga strák eins og [hún] hélt fyrst“ og spyr hvort „karlfyrirlitning [hafi] ef til vill tekið við af kvenfyrirlitningu fyrri tíma“. 

Erfitt fyrir feita og fatlaða
að finna sér rekkjunaut

Hannes segir í bókinni að því meiri tíma sem lögregluþjónar verji til að eltast við klámsala eða vændiskaupendur, því minni tíma eigi þeir afgangs til að gæta lífs, lima og eigna borgaranna fyrir misindismönnum.

„Vændiskaupendur eru margs konar. Ætti sú staðreynd, að þeir eru margir ófrýnilegir karlskröggar, ekki að vekja samúð frekar en reiði? Hvert eiga þeir að leita, geta geta ekki útvegað sér rekkjunaut á neinn annan hátt en greiða fyrir hann, til dæmis fólk, sem á við fötlun, offitu eða aðra líkamsgalla að etja?“

Þá bendir hann á að til eru skemmtistaðir þar sem myndarlegir piltar fækka fötum auk þess sem „sveinar geta vitaskuld stundað vændi ekki síður en stúlkur“. Af þessu dregur Hannes þá ályktun að það sé hæpið að „klám og vændi eigi sér skýr fórnarlömb í öðru kyninu“.