Fyrir um mánuði síðan kom ég örþreyttur heim að kvöldi eftir skil á blaði og var að hjálpa syni mínum með stærðfræðina fyrir samræmt próf þegar bjöllunni var hringt. Inn kom stefnuvottur með margra blaðsíðna kæru og kröfu um að ég borgaði tvær milljónir króna í refsingu fyrir að hafa skrifað frétt og fimm hundruð þúsund til viðbótar til að auglýsa refsinguna í fjölmiðlum.
Krafan var frá Margréti Friðriksdóttur, sem hefur verið áberandi í umræðunni og meðal annars framarlega í því að jaðarsetja múslima og vara við komu þeirra til Íslands. Nú er hún gengin til liðs við Miðflokk Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar. Lögmaðurinn var Jón Magnússon, sem hefur verið þekktur fyrir þjóðernishyggju. Syni mínum var brugðið, en ég reyndi að eyða talinu svo athygli hans væri ekki dregin frá lærdómnum.
Ég sá að Margrét vildi að ég borgaði henni tvær milljónir króna. Tilfellið er að hún var aldrei sökuð um neitt, en hins vegar var hún nefnd í grein um að menn, sem handteknir voru vegna manndráps í Mosfellsbæ, höfðu tengsl við þjóðernishyggju og útlendingahatur. Annar þeirra var til dæmis með nasistatattú. Hinn fagnaði því að múslimskur hælisleitendai kveikti í sér. Margrét kom við sögu á þann hátt að sá sem er ákærður fyrir manndrápið hótaði manni á Facebook vegna þess að sá maður hafði atyrt Margréti á sama vettvangi. Auk þess hefur átt sér hörð og óvægin umræða gegn útlendingum, og óbeinar hótanir, í Facebook-hóp um stjórnmál sem hún stýrir. En hún var sem sagt ekki sökuð um neitt, kom fyrir í greininni sem bakgrunnur og í samhengi við málið. Hún er þekktur þjóðernissinni og það var eðlilegt að taka fram að maðurinn, sem er ákærður fyrir manndráp, hótaði öðrum manni vegna umræðna sem tengjast deilum þjóðernis- og fjölmenningarsinna.
Kröfurnar voru óljósar og alls kyns. Eitt var að hún væri kölluð þjóðernissinni. Svo kom hún í viðtal við DV.is um daginn og var kölluð þjóðernissinni, án þess að gera athugasemd við það.
Hún fór aldrei fram á áréttingu eða leiðréttingu. Eftir að ég las á DV.is að hún ætlaði að kæra mig hafði ég samband við hana og bauð henni að koma á framfæri sínu sjónarmiði eða skrifa áréttingu, ef efni stæðu til. Tilgangurinn var að finna leið til að koma sem mest til móts við hana. Þetta er hins vegar manneskja sem hefur verið verulega óvægin í opinberri umræðu, kallar fólk hiklaust „landráðamenn“ og þess háttar. Hún, yfirlýst baráttukona fyrir málfrelsi, var hins vegar ekki til umræðu um neitt vísaði á lögmann sinn, sem hafði sent kröfu á mig upp á 2,5 milljónir króna fyrir að hafa gert meint mistök í starfi. Ofan á það bætist síðan málskostnaður, líklega meira en milljón.
Það er eitthvað fallegt við þetta orð, „kæra“. En að fá stefnuvott með kæru inn á heimili sitt seint að kvöldi með þessu fallega orði, vegna orða, er svolítil sálfræðileg innrás í friðhelgi heimilisins. Eftir að hafa fengið bréfið lokaði ég því og stakk ofan í ferðatösku. Ég var á leiðinni í frestað sumarfrí. Ég fékk eiginlega nóg og reyndi að einbeita mér að því að kenna stærðfræði. Ég hef verið í á annan tug meiðyrðamála og unnið öll nema tvö, þar sem dómstólar komust að þeirri niðurstöðu að orð sem notað var, væri lögbrot. Í annað skiptið höfðum við notað alþjóðlegu skilgreiningu Sameinuðu þjóðanna á orðinu „mansal“ um veruleika nektardansara á Goldfinger, en það var metið ólöglegt. Í hitt skiptið notuðum við orðið „rannsókn“ um aðkomu lögreglu að máli, þar sem sektardómur féll síðar, en áttum að nota orðið „skoðun“. Í fyrra skiptið kærðum við ekki til Mannréttindadómstóls Evrópu, eins og aðrir sem fengu svipaða dóma á sig. Í seinna skiptið kærðum við og dómstóllinn komst að þeirri niðurstöðu, eins og í fimm öðrum málum, að íslenska ríkið hefði brotið gegn stjórnarskrárbundnu tjáningarfrelsi blaðamanna.
Ég opnaði ekki bréfið fyrr en á leiðinni heim úr fríinu. Þá varð ég þess áskynja að ég hafði átt að mæta fyrir Héraðsdóm Reykjavíkur nokkrum dögum eftir að bréfið kom heim til mín þarna að um kvöldið. Það varð því ljóst að svokallaður útivistardómur myndi falla. Dómur án þess að tæki væri tillit til málsvarnar minnar.
En lífið heldur áfram. Nú bíður maður bara eftir fleiri stefnum. Sigmundur Davíð Gunnlaugsson hefur boðað stefnur eftir kosningar – ekki pólitísk stefnumál, heldur kærur á hendur blaðamönnum. Nú eru yfirstandandi þrjú dómsmál á hendur Stundinni til að refsa fyrir umfjallanir og annað til viðbótar til að þagga niður umfjöllun. Eitt er frá skólastjóra sem stór hluti kennara sendi opinbera yfirlýsingu gegn vegna skaðlegra stjórnunarhátta. Skólastjórinn vill fá refsingu yfir blaðamanni og fjölmiðli fyrir það. Annað er frá ritstjóra sem þrír lærlingar kvörtuðu undan, vegna kynferðislegrar áreitni. Hann vill fá 1,5 milljónir króna frá blaðakonu og dró hana fyrir dóm í því skyni. Hið þriðja er kæra frá manni sem lögreglan leitaði í lengri tíma til að varpa ljósi á hvarf Íslendings í Paraguay. Yfirstjórn Ríkisútvarpsins hefur þegar tekið ákvörðun um að greiða manninum milljónir króna fyrir að vitnað var í blaðmann í Paraguay um stöðu hans þar. Fjórða málið snýr að því að þrotabú Glitnis banka vill lögfesta lögbann á Stundina fyrir umfjöllun sem hefur fjallað um viðskipti forsætisráðherra og fjölskyldu hans með bréf tengd Glitni samhliða því að hann kom beint að málefnum bankans sem kjörinn fulltrúi. Svo bætist við fimmta málið, þar sem héraðssaksóknari rannsakar meintan gagnaleka úr Glitni. Við erum fimm, fastir starfsmenn á ritstjórn Stundarinnar, sem gerir þetta að meðaltali eitt kæru- eða dómsmál á hvern blaðamann.
Ég veit ekki hvaða aðrar stéttir búa við þennan veruleika á Íslandi. Óbreyttir blaðamenn búa við það að þeir eru dregnir fyrir dóm og fjölmiðlar búa við þann veruleika að fulltrúar yfirvalda geta birst fyrirvaralaust til að þagga niður mikilvæga umfjöllun.
Niðurstaðan í máli Margrétar Friðriksdóttur var að kröfunni var vísað frá dómi. Krafan hafði verið óljós og vanreifuð, ekki kom fram hvaða orð væru kærð.
En enginn veit hvað gerist næst. Við sem höfum reynslu af þessu vitum hins vegar að kerfið á Íslandi hefur verið hannað með þeim hætti að það vinnur gegn blaðamennsku og að það hefur verið lítill sem enginn vilji hjá þeim sem eru við völd að breyta því. Þú getur verið dreginn fyrir dóm hvenær sem er.
Og við búum í landi þar sem yfirvöld lögðu bann við umfjöllun um forsætisráðherra fyrir kosningar.
Athugasemdir