Með sölu þriggja hluthafa í ísfirska laxeldisfyrirtækinu Arctic Fish fyrir 13,7  milljarða bætist í þann tiltölulega fámenna, en stækkandi hóp, sem grætt hefur verulega á fjárfestingum í laxeldi á Íslandi. 

Kalla má þennan hóp íslenska laxeldiskvótakónga með tilvísun í þá svokölluðu kvótakónga í íslenskum sjávarútvegi með villtan fisk sem orðið hafa til í þeirri atvinnugrein eftir að kvótakerfinu var komið á koppinn á níunda áratugnum. Orðið kvótakóngur hefur bæði verið notað um þá einstaklinga sem eiga hlutabréfin í útgerðarfyrirtækjunum sem halda á kvótanum og eins um þá sem hafa selt hluti sína í fyrirtækjunum eða skipin og kvótann. 

Virði laxeldisfyrirtækja liggur í framleiðslukvótunum á eldislaxi sem þau eiga. Þessi kvóti gengur kaupum og sölum í Noregi fyrir há verð, rétt eins og kvóti sjávarútvegsfyrirtækja á Íslandi gerir.  Íslenska ríkið fær hins vegar ekki neitt greitt fyrir þennan kvóta þrátt fyrir að hann byggi á afnotum af íslenskri náttúru og sé strax orðinn mikils virði um leið og laxeldisfyrirtækin hafa fengið hann afhentan. 

Um er að ræða ein stærstu einstöku viðskipti með hlutabréf í íslensku laxeldisfyrirtæki í sögunni. Það er útgerðarfélagið Síldarvinnslan sem kaupir bréfin af kýpversku fyrirtæki í eigu pólska fjárfestisins Jerzy Malek og íslensku eignarhaldsfélagi í eigu stofnanda Arctic Fish og beint af Neil Shiran Þórissyni. Kaupverðið fyrir rúmlega þriðjungshlut í Arctic Fish er 13,7 milljarðar króna.  Þar af renna renna um 11,5 milljarðar króna til fyrirtækis Jerzy Malek á Kýpur. 

Sigurður: Enginn vildi fjárfesta

Sigurður Pétursson hefur lýst því í viðtölum hversu erfiðlega það gekk að koma Arctic Fish á koppinn með fjármögnun frá fjárfestum eftir bankahrunið. Ástæðan er sú hversu langan tíma það tekur yfirleitt að græða peninga á laxeldi. „Ég fór út um allt, en þegar ég útskýrði að það þurfi svona mikið fjármagn og það þurfi að vera þolinmótt í 7 til 10 ár, þá er svarið oftast: gleymdu því. Menn höfðu aldrei heyrt um fjárfestingar sem þurfti að verja og geyma í svona langan tíma áður en menn gætu séð fram á að ávaxta stofnframlagið. En þetta skilja Norðmenn. Ég held að aldrei hafi verið stofnað laxeldisfyrirtæki í Noregi í eldi sem hefur verið að skila arðsemi fyrr en eftir svona tíu ár. Það er meðgöngutíminn. Hér sögðu menn bara: Siggi þetta er ekki hægt. Það er búið að reyna þetta oft,“ sagði hann í viðtali fyrr á árinu. 

Nú hefur Sigurður sjálfur hins vegar hagnast ágætlega á fjárfestingu sinni í Arctic Fish. 

Þriðja tilraunin til að koma laxeldi á koppinn

Það laxeldi sem nú er stundað í sjókvíum við Ísland er í reynd þriðja tilraunin til að koma þessum matvælaiðnaði á koppinn hér á landi. Hinar tilraunirnar gengu ekki upp af ýmsum ástæðum.  Ein helsta ástæðan fyrir því að laxeldi á Íslandi hefur gengið brösuglega í gegnum tíðina er veðurfarið á Íslandi yfir vetrartímann: Kuldinn og vindurinn sem valdið hefur miklu tjóni.

Þar af leiðandi má segja að enginn hafi hingað til hagnast á íslensku laxeldi í gegnum tíðina, fyrr en núna í þessari bylgju sem hófst eftir bankahrunið árið 2008.  

Meðal annars varð aldauði hjá einu eldisfyrirtækinu, Sæbergi, fyrir 30 árum, þegar Gísli Jónsson, yfirdýralæknir fiskisjúkdóma hjá Matvælastofnun (MAST) var að byrja þar. Fáir hafa meiri þekkingu á sögu laxeldis á Íslandi en Gísli þar sem hann hefur unnið svo lengi hjá stofnuninni sem hefur eftirlit með laxeldi í sjó hér við land. Gísli hefur sagt við Stundina:  „Þegar ég var að byrja hjá MAST fyrir 30 árum man ég eftir tveimur eldisstöðvum inni á Eskifirði, Sæberg  og Austfirðingur, sem misstu rosalega mikið. Þetta voru 25 tonn sem Sæberg missti, allt úr kvíunum. Það er ekki hægt að bera þetta saman. En tjónið fyrir þá var þannig að þeir urðu gjaldþrota og hættu starfsemi.“

En núna hefur gengið betur hjá fyrirtækjunum að koma þessari starfsemi á koppinn. Núna eru þrjú stór laxeldisfyritæki  á Íslandi: Arnarlax og Arctic Fish á Vestfjörðum og Laxeldi Austfjarða á Austfjörðum. Að öllum líkindum munu Arnarlax og Arctic Fish svo sameinast á næstunni eftir að móðurfélag fyrrnefnda félagsins keypti móðurfélag hins síðarnefnda. 

Nú hefur framleiðsla laxeldisfyrirtækja á Íslandi rúmlega  tífaldast frá árinu 2015. Það ár voru framleidd rétt rúmlega 3.200 tonn en árið 2020 voru tonnin  34 þúsund. Með þessari framleiðslu og auknum leyfum til að framleiða eldislax í sjókvíum sem íslenskar ríkisstofnanir veita þessum fyrirtækjum verða til verðmæti inni í þeim sem hægt er að selja, aðallega til norskra laxeldisfyrirtækja en nú einnig til íslenskra útgerðarfélaga, fyrir háar fjárhæðir. 

Hinir sem hafa hagnast á laxeldi í sjókvíum

Aðrir sem hafa hagnast á sölu laxeldisfyrirtækja eða hækkun á virði hlutabréfa í þeim í þessari bylgju laxeldis í sjó hér við land eru nokkrir aðilar. 

Fyrstu fjárfestarnir til að hagnast verulega á sölu hlutabréfa í íslensku laxeldi voru þau Einar Örn Ólafsson, Halla Sigrún Hjartardóttir og Kári Þór Guðjónsson í gegnum félagið Fiskisund. Þau seldu fyrirtækið Fjarðalax á Vestfjörðum til Arnarlax árið 2016 og fengu greitt fyrir í reiðufé og með hlutabréfum í hinu sameinaða félagi. Þau seldu hlutabréfin í fyrirtækinu svo árið 2019. Í heildina fékk Fiskisund um þrjá milljarða króna fyrir hlutabréfin sem það seldi á þessum árum. 

Einn af eigendum Fiskisunds, Kári Þór Guðjónsson, hefur lýst því í viðtali hversu erfiðlega gekk að selja Fjarðalax árið 2013, þegar fyrirtækið var í eigu fjárfestingarbankans Straums, og að enginn hafi viljað kaupa það. Kári kom að tilraunum til að selja fyrirtækið sem fulltrúi seljenda en endaði svo á því að kaupa það sjálfur þegar ekki gekk að koma því í verð.  „Fyrirtækið var í sölu í næstum því heilt ár áður en það var selt en það tókst ekki að selja það. [...] Á endanum sting ég upp á þessum viðskiptum og eigendur samþykkja það að það megi reyna þessa leið og samþykkja það ...“ 

Þessi fjárfesting átti hins vegar eftir að koma sér vel fyrir eigendur Fiskisunds. Rétt eins og Sigurður Pétursson lýsti í viðtalinu sem vitnað er í hér að ofan tóku eigendur Fiskisunds áhættu sem á endanum borgaði sig þegar fáir höfðu áhuga á því að fjárfesta í laxeldi. 

Feðgarnir Guðmundur Gíslason og Gísli Guðmundsson, sem yfirleitt er kenndur við bílasöluna B&L, hafa einnig ávaxtað pund sitt vel í laxeldi á Austfjörðum. Guðmundur er stofnandi, forstjóri og stór hluthafi í  Laxeldi Austfjarða og hefur unnið með fjárfestinguna um árabil.  Feðgarnir eiga hlutabréf í móðurfélagi laxeldisfyrirtækisins, Ice Fish Farm, sem var um 6.7 milljarða króna virði árið 2020.  

Þá hefur stjórnarformaður Arnarlax, Kjartan Ólafsson, selt hlutabréf í fyrirtækinu fyrir háar upphæðir. Meðal annars nærri hálfan milljarð króna árið 2020 eftir að hafa fengið kúlulán hjá norsku móðurfélagi Arnarlax, Salmar.