Kvikmyndin Dunkirk eftir Christopher Nolan fer nú sigurför um heiminn, vafalítið vinsælasta stríðsmynd úr seinni heimsstyrjöld síðan Saving Private Ryan var og hét fyrir 19 árum.

Myndin fjallar eins og flestir vita áreiðanlega fyrirfram um þá heilmiklu dáð Breta að bjarga stórum hluta af innikróuðum her sínum og Frakka frá franska bænum Dunkirk í upphafi seinni heimsstyrjaldar.

Þýski herinn stoppaði þá leiftursókn sína í nokkra daga og Bretar notuðu tækifærið til að hefja brottflutning.

Bretland, Ermarsund, Frakkland og Belgía.Ef myndin prentast vel má jafnvel sjá Dunkirk á myndinni.

Af hverju Þjóðverjar stoppuðu her sinn, þegar þeir virtust þess albúnir að gersigra Breta og Frakka, þótti gjarnan nokkur leyndardómur.

Hvað vakti fyrir Hitler? Af hverju „leyfði“ hann Bretum að flýja frá Dunkirk?

Um það verður fjallað hér. Það skal tekið fram að lestur á þessari grein skemmir ekkert fyrir þeim sem ætla að sjá myndina. Staðreyndir um innikróun hersins við Dunkirk eru birtar í upphafi myndar Nolans.

Eins og allir vita hófst síðari heimsstyrjöldin 1. september 1939 þegar Þjóðverjar réðust inn í Pólland. Bretar og Frakkar höfðu lofað að ábyrgjast öryggi Póllands svo þeir lýstu nú yfir stríði gegn Þjóðverjum, en gerðu svo harla fátt nema lýsa yfir hafnbanni gegn Þýskalandi.

„Þykjustustríðið“ hefur veturinn 1939-1940 verið kallaður, og er þá raunar eingöngu átt við ástand mála í Vestur-Evrópu.

Þann 10. maí 1940 - sama dag og Bretar hernámu Ísland - hófst óvænt sókn Þjóðverja á vesturvígstöðvunum. Í fyrstu virtist sókn þeirra aðallega beinast gegn Holland og síðan Belgíu, enda höfðu Frakkar útbúið keðju öflugra varnarvirkja á landamærum sínum og Þýskalands.

Erich von Manstein.Hann var fær hershöfðingi og sjálfstæður í skoðunum, og var að lokum rekinn af Hitler. En hann var Gyðingahatari og gerði aldrei neitt til að stöðva Gyðingamorð sérsveita SS. Þvert á móti. Er hann þjónaði í Sovétríkjunum skrifaði hann yfirmanni morðsveitanna og krafðist þess að hermenn sínir fengju armbandsúr myrtra Gyðinga, því þeir hefðu verið svo duglegir að hjálpa morðsveitunum.

Maginot-línan var keðjan kölluð og talin óvinnandi fyrir Þjóðverja.

Franski hershöfðinginn Gamelin stýrði sameinuðum her Frakka og Breta sem reyndi að bregðast við sókn Þjóðverja.

Gamelin taldi sér óhætt að hverfa með her sinn frá Frakklandi, því Þjóðverjar næðu aldrei að sækja yfir Maginot-línuna, og hélt hann því sem skjótast inn í Belgíu með herinn til að svara sókn Þjóðverja inn í Holland og Belgíu.

Þjóðverjar höfðu hins vegar snúið á Gamelin. Hitler foringi Þjóðverja hafði tekið upp á sína arma áætlun sem hershöfðinginn Erich von Manstein samdi og stakk upp á. 

Samkvæmt henni skyldi aðalsóknarþungi Þjóðverja fara gegnum Ardennafjöllin í Lúxembúrg. Þröngir fjallaslóðar þar voru taldir ófærir fyrir vélaherdeildir og skriðdreka og því voru varnir Frakka litlar þar.

Manstein hafði hins vegar sýnt fram á að víst mætti sækja yfir fjöllin.

Því var það að öflugur þýskur her var skyndilega kominn inn í Frakkland gegnum Lúxembúrg meðan meginher Frakka ásamt breska hernum var kominn langt inn í Belgíu.

Og nú brunaði þessi þýski her í átt til Ermarsunds og malaði allt undir sér á leiðinni. Hernaðaráætlunin var nú skýr: Að ná til sjávar og loka inni her Bandamanna í Belgíu - og annaðhvort knýja hann til uppgjafar eða hreinlega gersigra hann í orrustu.

Velgengni Þjóðverja setti Bandamenn gjörsamlega út af laginu. Bretar og Frakkar brugðust hins vegar við með ólíkum hætti. Bretar skiptu strax um forsætisráðherra og kölluðu í Downing-stræti númer 10 Winston Churchill sem allir vissu að myndi berjast til þrautar á hverju sem gengi.

Frakkar fóru hins vegar á taugum og virðast frá upphafi hafa verið vissir um að þeir ættu ekki séns. Allt í sambandi við viðbúnað Frakka var stórskrýtið. Þegar hinn gagnslausi Gamelin var loks rekinn 19. maí og hershöfðinginn Weygand ráðinn æðsti yfirmaðurinn franska hersins í staðinn, þá sagði hann það verða sitt fyrsta verk að fá góðan nætursvefn.

Síðan brá Weygand sér í nokkurra daga kurteisheimsókn til Parísar í stað þess að reyna að stýra her sínum á vígvöllunum. 

Þann 20. maí - eftir tíu daga sókn - náðu Þjóðverjar til sjávar og höfðu þar með náð að króa inni mörg hundruð þúsund manna franska og breskan her. Her Bandamanna hafði þá verið á suðurleið frá Belgíu í nokkra daga og var mestallur kominn að svæðinu kringum hafnarborgina Dunkirk í Norður-Frakklandi. Ekki virtist blása byrlega fyrir honum því Þjóðverjar sóttu nú að úr öllum áttum á landi.

Þá brá svo við þann 23. maí að Þjóðverjar stöðvuðu sókn sína við Dunkirk. Í fjóra daga héldu þýsku skriðdrekarnir kyrru fyrir og flugvélar Luftwaffe, þýska flughersins, gerðu tiltölulega fáar árásir á innikróaðan herinn.

Þessa fjóra daga notuðu Bretar og Frakkar vel. Hróflað var upp varnarlínum kringum Dunkirk og þegar þýska sóknin hófst á ný gekk hún hægt og erfiðlega.

Þjóðverjar ákváðu þá að láta Luftwaffe að mestu um að neyða hinn innikróaða her til uppgjafar með loftárásum.

En þessa fjóra daga höfðu Bretar líka notað til að skipuleggja brottflutning herjanna frá Dunkirk. Hvernig það gekk geta menn séð í kvikmyndinni nýju.

En hvers vegna dokuðu Þjóðverjar við þessa fjóra örlagaríku daga?

Gerd von Rundstedt.Hann var einn af helstu herforingjum Hitlers-Þýskalands en átti í nokkuð stormasömu sambandi við Hitler. Eftir stríðið tókst honum furðu vel að búa til þá ímynd að herinn hefði lítið sem ekkert vitað af glæpum SS-sveitanna, en það hefur síðan komið í ljós að var tóm vitleysa.

Lengi vel var talið að Hitler hefði sjálfur fyrirskipað stöðvunina. Ástæðuna vissu menn ekki en oft var giskað á að Hitler - sem bar virðingu fyrir Bretum - hafi viljað gefa Bretum ákveðið svigrúm til að semja um frið.

Hann hafi viljað sýna Bretum að honum væri ekki alls varnað með því að neita sér um að mala her þeirra mélinu smærra.

Eitthvað svoleiðis.

En þegar menn komust að lokum í skýrslur þýska herráðsins eftir stríðið kom í ljós að þetta var vitleysa. Það var hershöfðinginn Rundtstedt sem hafði fyrirskipað stöðvunina en Hitler lagði blessun sína yfir hana nokkrum tímum seinna.

Og ástæðan var eingöngu sú að Rundtstedt hafði áhyggjur af því að ef hann sækti of gáleysislega fram til Dunkirk myndu Bretar og Frakkar geta brotist út annars staðar.

Eftir hraða sókn í tíu daga var þýski herinn örmagna, eldsneytislaus og að verða skotfæralítill. Hann þurfti sannarlega á hvíldinni að halda, að mati Rundstedts.

Þegar voru raunar á lofti tákn þess að skriðdrekasveitirnar væru orðnar viðkvæmar fyrir gagnárás.

Og sennilega þurftu þýsku hermennirnir líka bara að jafna sig aðeins eftir allt örvandi dópið sem þeir höfðu verið látnir éta til að halda sókninni gangandi fyrstu dagana.  

Hitler samþykkti strax og var mjög ánægður með ákvörðun Rundstedts, því foringinn hafði hvað eftir annað síðustu daga reynt að fá hershöfðingja sína til að hægja á sókninni, svo herinn kollkeyrði sig ekki.

En þannig fengu Bretar tóm til að skipuleggja brottflutning frá Dunkirk.

Í átta daga störfuðu Bretar að því að flytja her sinn og Frakka burt frá sjávarborginni smáu. Aðgerðum lauk 4. júní og þá lögðu Þjóðverjar Dunkirk undir sig. 

Frakkar gáfust svo upp þrem vikum seinna en Bretar héldu baráttunni áfram.