„Þess vegna er verið að farga þeim öllum. Það hefur enginn séð svona áður. Það er norskur dýralæknir sem hefur verið að vinna hér á landi út af þessu og hann hefur aldrei séð svona á 30 ára ferli sínum,“ segir Karl Steinar Óskarsson, sviðsstjóri fiskeldis hjá Matvælastofnun (MAST) aðspurður um myndbönd sem sýna stöðuna á sjókvíum Arctic Fish í Tálknafirði. Allir eldislaxarnir í sjókvíunum eru sárugir vegna laxalúsar og baktería sem komast í sárin á roði fiskanna og éta þá upp þar til þeir verða veikburða og drepast á endanum. 

Heimildin birtir hér hluta myndbandanna af dauðastríði eldislaxanna sem Veiga Grétarsdóttir tók í Tálknafirði fyrir nokkrum dögum. 

Fór í sjokk þegar hún sá myndböndinVeiga Grétarsdóttir vissi ekki að ástand eldislaxanna í sjókvíum Arctic Fish væri svona slæmt þegar hún byrjaði að taka myndböndin upp. Hún segist hafa farið í sjokk þegar hún áttaði sig á því að allir eldislaxarnir voru sárugir eða dauðir.

Mynd: Heiða Helgadóttir

Að minnsta kosti milljón laxar hafa drepist eða verið fargað

Um milljón eldislaxar hafa drepist, eða þeim hefur verið fargað, vegna laxalúsarinnar sem kom upp í sjókvíum hjá Arctic Fish og Arnarlaxi í Tálknafirði, segir Karl Steinar. Fyrirtækin hafa sjálf greint frá því að þau séu að berjast við afleiðingar laxalúsarinnar. Karl Steinar segir að um sé að ræða fyrsta tilfellið í sögu íslensks laxeldis þar sem slíkt laxalúsavandamál hefur komið upp. „Þetta er fyrsta skipti og menn hafa aldrei séð þetta áður. Menn eru bara að reyna að bregðast við eins og þeir geta.“ 

Karl Steinar segir að engar staðfestar upplýsingar liggi fyrir um hvernig laxalúsin komst í kvíarnar hjá laxeldisfyrirtækjunum. Eitt sem er til skoðunar er hvort hún hafi borist með hnúðlaxi en að ekkert sé hægt að fullyrða um þetta að svo stöddu. 

Heimildin sendi Daníel Jakobssyni hjá Arctic Fish spurningar um laxalúsina og -dauðann í Tálknafirði en hann svaraði þeim ekki. Eina svarið sem kom frá Arctic Fish var að vegna lúsaálags í Tálknafirði hefði fyrirtækið einnig hafið slátrun á eldislaxi á annarri stöð fyrirtækisins í Tálknafirði.

Enn er að verið að farga upp úr lúsasýktum kvíum Arctic Fish í Tálknafirði - búið er að klára förgun hjá Arnarlaxi - segir Karl Steinar. Búist er að við að förgun á eldislöxunum vegna lúsarinnar ljúki fyrir helgi, segir hann. 

Hröð atburðarás í október

Karl Steinar segir að endanlegar tölur um dauða eldislaxa vegna lúsarinnar muni ekki liggja fyrir fyrr en um miðjan nóvember en að í lok september hafi verið um milljón eldislaxar í kvíunum þar sem laxalúsin kom upp. 

Karl Steinar segir að þessi þróun hjá Arctic Fish hafi verið mjög hröð nú október. „Í þessi sár sem að laxalúsin veldur koma bakteríur sem vinna mjög hratt á fisknum. Fiskurinn verður máttlítill og deyr. Þetta gerist á tveggja vikna kafla í október. Hann er sáralaus en tveimur vikum seinna er hann orðinn svona. Það er því ekki bara lúsin sem étur fiskinn inn að beini heldur er þetta sambland af laxalús og bakteríum.“

Hann segir að vegna þess hversu hröð atburðarásin var hafi Matvælastofnun heimilað Arctic Fish að fá hingað til lands dæluskipið Hordafor frá Noregi til dæla dauðum eldislaxi upp úr kvíunum og farga laxinum þar sem útbreiðsla laxalúsarinnar er sem mest. 

Myndböndin sem sýna laxadauðann

Veiga Grétarsdóttir, kajakræðari og náttúruverndarsinni sem á í samstarfi við náttúruverndarsamtökin Icelandic Wildlife Fund og Verndarsjóð villtra laxastofna (NASF), var í Tálknafirði í lok síðustu viku og tók upp myndbönd af laxadauðanum og -förguninni hjá Arctic Fish. „Ég var í Tálknafirði, sirka þrjá kílómetra frá kvíunum, setti drónann á loft og byrjaði bara að fljúga yfir þær. Ég var með dróna sem er með þremur linsum, meðal annars tvær zoom-linsur, og gat bara verið í hæfilegri fjarlægð frá kvíunum,“ segir Veiga þegar hún lýsir því hvernig hún tók myndbönd af lús- og bakteríuétnum eldislöxum í kví Arctic Fish í Tálknafirði. Hún segist hafa flogið drónanum niður í 100 metra hæð yfir sjókvíunum til að ná myndefninu.

Veiga hefur áður tekið myndbönd af sköðuðum eldislöxum í sjókvíum á Íslandi og einnig af hafsbotninum undir sjókvíum hér við land. 

Laxinn fer í dýrafóður

Þegar hún kom í Tálknafjörð sá hún báta við kvíarnar, meðal annars erlent dæluskip, Hordafor, sem notað hefur verið ítrekað til að taka dauðan eldislax úr sjókvíum hér við land, sigla með hann til Noregs þar sem melta - dýrafóður - er gert úr honum. Dæluskipið vinnur þannig að barki er settur ofan í kvínna og dauðum fiski sem leggst á botn netapokans er dælt upp og í skipið. Vegna þess að svo mikið er af dauðum laxi í kvíunum sem Veiga tók myndbönd af þá kemur fita og grútur upp á yfirborðið og sést þetta vel á myndböndunum frá henni.

Karl Steinar segir að bannað sé að nota fisk sem er sjálfdauður eða hefur verið fargað til manneldis. Hann segir að laxinn séu notaður í dýrafóður eftir að Hordafor hefur flutt hann í burtu til vinnslu. Sjálfdauði laxinn er notaður í loðdýrafóður á meðan laxinn sem er fargað fer í gæludýramat. 

„Sjokkið“ þegar hún sá ástandið í kvíunum

Veiga vissi hins vegar ekki neitt um það hvernig myndefnið sem hún næði myndi vera þegar hún byrjaði að taka upp með drónanum. „Nei, nei, nei. Ég vissi bara að það var verið að slátra og dæla fiski upp úr kvíum. Svo kom bara þetta sjokk.“ 

„Sjokkið“ sem hún vísar til að hún hafi orðið fyrir, er vegna þess að „allir“ eldislaxarnir sem sjást á myndskeiðunum voru lús- og bakteríuétnir. „Hver og einn einasti. Þegar ég sá þetta zoomaði ég alltaf lengra og lengra inn. Ég gat bara ekki hætt að mynda, þetta var svo skelfilegt. Ég man ekki eftir því að hafa séð einn heilbrigðan fisk. Ég hef aldrei séð annað eins. Þarna voru fiskar að synda hver á annan, fiskar að synda utan í kvínna og svo voru dauðir fiskar,“ segir Veiga. 

Þrjú stig dauðaferlisins

Eitt af því sem merkilegt við myndböndin frá Veigu er að eldislaxarnir eru á þremur mismunandi stigum dauðaferlisins. Enginn þeirra er heilbrigður og ósárugur.  „Þeir eru étnir lifandi þarna í þúsundatali,“ segir hún.

Mikill meirihluti eldislaxanna sést syndandi um með sár eftir laxalús ofan á höfðinu.

Svo sjást eldislaxar sem eru í dauðateygjunum, eru byrjaðir að snúast á hliðina og missa mátt þannig að kviðurinn á þeim er allur sýnilegur á drónaskotunum. 

Loks sjást dauðir eldislaxar fljótandi á yfirborðinu eða rétt undir því.

Það sem myndböndin geta hins vegar ekki sýnt eru dauðu laxarnir sem hafa sokkið til botns og liggja á botni kvíarinnar. Sá dauði er undir yfirborðinu. 

Karl Steinar segir aðspurður að vinna sé hafin hjá MAST til að tryggja að slíkar aðstæður komi ekki aftur upp í íslensku laxeldi. „Við munum leggja til leiðir til að tryggja það að svona lagað gerist ekki aftur. Meðal þeirra er að laxeldisfyrirtækin komi sér upp betri búnaði til að bregðast við laxalúsinni ef hún kemur upp.“