Ég tók mig til um daginn og fór að lesa ýmis fornrit sem ættuð eru frá því sem í dag kallast „Úkraína“. Fyrst las ég stutt kver úkraínskra þjóðvísna og -sagna með athugasemdum norska skáldsins Erling Kittelsen.

Hann rembdist við að tengja goðsagnaheim Austurslafa við fornnorrænar goðsögur og tókst misvel.

Fyrsta króníkan

Þá vatt ég mér í lestur Fyrstu króníkunnar sem oft er kennd við Nestor.

Hana munu Kænugarðsmunkar hafa sett saman á tólftu öld og er í henni rakin saga Garðaríkis. Það spannaði norðurhluta Úkraínu, Hvítarússland og nokkurn hluta Rússlands.

Kænugarður (Kyiv)  var höfuðborgin og því engin goðgá að kenna Garðaríki við Úkraínu, réttast er þó að kalla það „austurslafneskt ríki“.

Ekki þótti mér þetta mikill skemmtilestur, þó mátti finna í  ritinu  eitt og annað fróðlegt. Þar segir frá stofnun Garðaríkis og koma norrænir víkingar þar mjög við sögu.

Áberandi er að nöfn gerskra fyrirmanna á fyrstu árum ríkisins voru mörg hver norræn, Gunnar, Angantýr, Rögnvaldur o.s.frv. Ein prinsessan kallaðist „Ragnhildur“.

Síðan segir af endalaust bræðravígum gerskra konungssona og stríðum gerskra við heiðna nágranna.

Kverið er belgfullt af tilvitnunum í Biblíuna, Guð leikur mikið hlutverk, einnig sá í neðra en hann ástundar eintal mikið, ekki síst þegar hann bölvar því (bölvar djöfullinn?) að gerskir hafi turnast til kristni.

Áberandi ólíkt sagnaskrifum Íslendinga á sama tíma, ekki var presturinn Ari fróði í því að vitna heilaga ritningu máli sínu til stuðnings, hvað þá  vitna í einræður andskotans.

Ég las kverið á ensku og fylgir því formáli Úkraínumanns sem átelur Rússa fyrir menningarheimsvaldastefnu. Þeir skreyti sig með lánuðum fjöðrum, kalli Garðaríki „rússneskt“.

Alla vega segir prófessor Serhi Plokhy í Úkraínusögu sinni að þegar Moskvukeisarar náðu Úkrainu undir sig á sautjándu öld hafi Kænugarðsmunkar gert hosur sínar grænar fyrir þeim og sagt þeim að þeir væru arftakar Garðaríkis.

Moskvumenn hafi þá aldrei heyrt ríkis þessa getið. Slík fáfræði þjakar ekki "wannabe" keisarann í Kreml, heldur önnur fáviska. Hann talar eins og Garðaríki hafi verið hreinrússneskt. 

Ígorskviða

Eitt merkasta ritverk Austurslafa á miðöldum var ótvírætt Ígorskviða en hana þýddi Árni Bergmann og er þetta allmagnaður kveðskapur.

Söguljóð um afrek hins óstýriláta Igors fursta   sem barðist við heiðingja og komst úr prísund þeirra við illan leik. Áberandi fallegt myndmál, fljótin miklu ávarpa menn, náttúran stendur með hinum gersku,  gegn heiðingjum.

Þýðingunni fylgir fróðlegur for- og eftirmáli Árna. En hann kallar Garðaríkismenn kerfisbundið „Rússa“ og athugar ekki að fullt eins má kalla þá „Úkraínumenn eða „Hvítarússa". Tungumálið kallar hann „fornrússnesku“ en það er oft nefnt „austurslafneska“, alltént á Vesturlöndum.

Austurslafneskan er formóðir rússnesku, úkraínsku og hvítarússnesku.

Hvað sem því líður þá virðist þýðing hans mjög vönduð og skrif hans um kviðuna afar fróðleg enda naut hann fulltingis hæfra manna, Helga Haraldssonar, prófessors í rússnesku,  og fornmálafræðingsins Friðriks Þórðarsonar.

Árni  skrifar talsvert um mögulegan skyldleika Ígorskviðu við fornnorrænar bókmenntir á töluvert yfirvegaðri  máta en Kittelsen.

Mælt skal með Ígorskviðu.

Heimildir:

Árni Bergmann 1997: Ígorskviða. Rússneskt hetjukvæði og íslenskar fornbókmenntir. Reykjavík: Mál og menning.

Kittelsen, Erling og Nazar, Nazarii 2022: Dråpen som gjør livstreet grønt. Ósló: Aschehoug.

Plokhy, Serhii 2016: The Gates of Europe. A History of Ukraine. Harmondsworth: Penguin.

The Primary Chronicle of the Kievan Rus (þýð. Dan Korolyshyn) 2020. Maitland, Florida: Xulon Press (kindleútgáfa).