Þessi grein birtist fyrir rúmlega 5 mánuðum.

Raunir hins móralska meðalmanns

Men fjall­ar meist­ara­lega um með­al­mennsku og þá „sýnd­ar­mennsku sem límdi sam­an póli­tík, pen­inga og list­sköp­un í þessu þjóð­fé­lagi“, eins og það er orð­að í bók­inni.

Bók

Men

Vorkvöld í Reykjavík
Höfundur Sigrún Pálsdóttir
Forlagið
145 blaðsíður
Niðurstaða:

Men er feikilega fyndin og vel stíluð bók um íslenska spillingu og hvernig íslenski meðalmaðurinn fótar sig, misstígur sig og rís aftur upp innan hennar. Knappt formið lætur mann stundum óska eftir meiru en maður fær.

Gefðu umsögn

Undir lokin á kvikmyndinni Amadeus (1984) fyllist aldraða tónskáldið Salieri andagift eftir að hafa játað syndir sínar, morðið á sjálfum Mozart, fyrir presti. „Ég mun tala fyrir þína hönd, faðir“, segir hann prestinum eftir játninguna: „Ég tala fyrir alla meðalmenn heimsins. Ég er þeirra talsmaður og verndardýrlingur.“ Meðan hann er færður í gegnum geðveikrahælið sem hann er vistaður á lyftir hann tveimur fingrum á loft og hrópar til sjúklinganna: „Meðalmenni hvaðanæva að! Ég veiti ykkur aflausn! Ég veiti ykkur aflausn!“

Salieri var auðvitað aðeins meðalmenni að hæfileikum ef miðað var við sjálfan Mozart og þar deilir hann hlutskipti með okkur öllum. Lausn Salieris var að stuðla að dauða keppinautar síns, nokkuð sem gerði hann að allt öðru en meðalmanni, sérstaklega á hinu siðferðislega sviði. En það er ekki öllum gefið að fá svo auðvelda lausn á meðalmennsku sinni. Hvað ef það er enginn Mozart sem skyggir á mann heldur eitthvað miklu óræðara, einhver ímynd sem maður hefur af sjálfum sér, sem maður veit ekki hvaðan kom en alltaf gerir mann að ómerkingi í samanburði?

Rétt eins og Amadeus fjallar Men eftir Sigrúnu Pálsdóttur um meðalmann í heimi klassískrar tónlistar, uppgjafarflautuleikarann Baldvin, og ferðalag hans í gegnum heim annarra meðalmanna sem engu að síður hafa eignast auð og völd langt handan við það sem ekki bara þau sjálf, heldur nokkur manneskja á skilið. Baldvin hefur í upphafi bókar lagt flautuna á hilluna í bili og tekið að sér starf sem hann ætti, lífsskoðana sinna vegna, ekki að líta við: Menningarblaðamaður á eina eftirlifandi dagblaði Íslands sem er í eigu gjörspilltra peningaafla sem Baldvin hefur ímugust á. En Baldvin á von á barni og þarf að greiða leigu, og þarf ekki menningin einhvers staðar að vera, jafnvel þótt henni sé haldið uppi af djúpum vösum ættgengrar spillingar sem nær bæði inn í viðskiptalíf og stjórnmál og raunar þurrkar mörkin á milli þeirra út? Baldvin sannfærir sig nokkuð auðveldlega um að svo sé og er það aðeins eitt dæmið af mörgum um gráglettnar, vafasamar siðferðislegar málamiðlanir í bókinni.

Dag einn fær blaðamaðurinn Baldvin það verkefni að taka hátíðarviðtal við konu sem er sjaldnast kölluð annað en Men, sem er skammstöfun á nafni hennar. Talið er að Men eigi dagblaðið gjörspillta á bak við tjöldin en hefur lítið látið til sín fréttast síðan árið 2003, þegar hún, sem utanríkisráðherra ákveðins ónefnds stjórnmálaflokks, kom Íslandi á lista hinna „viljugu þjóða“ sem studdu innrás Bandaríkjanna í Írak. Skemmst er frá því að segja að viðtalið fer ekki eins og það átti að gera og í því miðju ratar (eða hrapar) Baldvin alveg óvart ofan í sjálft hjarta íslenskrar spillingar. Sú spilling er auðvitað einstök: svo hjákátleg, svo grátleg, svo barnaleg, svo misheppnuð, svo full af innistæðulausum þótta.

Men fjallar þannig meistaralega um „þá sýndarmennsku sem límdi saman pólitík, peninga og listsköpun í þessu þjóðfélagi“, eins og það er orðað í bókinni, en algjörlega án þess að predika eða rausa. Eins og lesendur fyrri bóka Sigrúnar kannast við er stíllinn knappur og beinn. Höfundur tekur sér enga yfirburðastöðu yfir umfjöllunarefni sínu heldur gefur í skyn að listsköpun á þessu landi geti vart losað sig úr þeim samfélagslega vef sem henni er búin, sérstaklega ekki fyrir „móralska meðalmenn“ eins og Baldvin (og við erum jú flest eins og Baldvin). 

Lesendur fyrri bóka Sigrúnar munu kannast við ýmislegt í Men, til dæmis skelfileg skakkaföll sem henda karakterana upp úr engu; tilviljunin leikur líklega stærra hlutverk í bókum Sigrúnar en flestra annarra íslenskra höfunda. Þó sker Men sig úr höfundarverkinu að því leyti að hún er drepfyndin. Þannig endurspeglar hún ágætlega þetta blessaða land okkar þar sem menn komast til metorða og í álnir í gegnum aulahrollsvaldandi blöndu af meðvirkni, frændhygli og hendingu. Það sem sameinar okkur er meðalmennskan, stundum yfirskyggð af sannfæringu um eigin yfirburði. Hver ætti að veita okkur aflausn? Salieri myndi fórna höndum.

Kjósa
9
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Skráðu þig inn til að skrifa athugasemd eða kjósa.
Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir. Hægt er að láta vita af athugasemdum með því að smella á Tilkynna.

Mest lesið

Ákveðið að saksækja þrjá í Lindsor-málinu rúmum 15 árum síðar
2
Skýring

Ákveð­ið að sak­sækja þrjá í Lindsor-mál­inu rúm­um 15 ár­um síð­ar

Sama dag og Geir H. Haar­de flutti ræðu til þjóð­ar­inn­ar þar sem hann bað guð um að blessa Ís­land veitti Kaupþing af­l­ands­fé­lagi lán sem not­að var til að kaupa verð­lít­il skulda­bréf af starfs­mönn­um og vild­ar­við­skipta­vini bank­ans. Nú, 15 og hálfu ári eft­ir að lán­ið var veitt, stend­ur til að sak­sækja þrjá ein­stak­linga í Lúx­em­borg vegna þess.
„Það er svo ótrúlega helvíti erfitt að fara frá honum“
3
Viðtal

„Það er svo ótrú­lega hel­víti erfitt að fara frá hon­um“

Krist­inn Hrafns­son ræð­ir stöð­una á mál­um Ju­li­an Assange en um­ræð­an byrj­aði að breyt­ast eft­ir að Nils Melzer, þá­ver­andi skýrslu­gjafi Sam­ein­uðu þjóð­anna, gaf út á bók ár­ið 2022 og lagði áherslu á að eng­inn hef­ur axl­að ábyrgð á stríðs­glæp­um þeim sem Wiki­Leaks af­hjúp­aði á með­an Ju­li­an sæt­ir pynt­ing­um og yf­ir­völd fjög­urra landa hafa marg­brot­ið á hon­um. Bók­in hef­ur haft áhrif, jafn­vel á Joe Biden og Olaf Sholz.
Segir íslenskt kórastarf geta stuðlað að aukinni inngildingu
4
FréttirForsetakosningar 2024

Seg­ir ís­lenskt kór­astarf geta stuðl­að að auk­inni inn­gild­ingu

Halla Hrund Loga­dótt­ir vill hvetja út­lend­inga til að „læra tungu­mál­ið okk­ar í gegn­um söng og ís­lensk­una.“ Halla Hrund seg­ir að við þurf­um að vera að­eins meira skap­andi í því hvernig við nálg­umst við­fangs­efni inn­flytj­enda. Hún var með­al for­setafram­bjóð­enda sem mættu í pall­borð­sum­ræð­ur í síð­asta þætti Pressu.
Var dæmdur til dauða fyrir hryðjuverk
10
ViðtalÚkraínustríðið

Var dæmd­ur til dauða fyr­ir hryðju­verk

Bret­inn Shaun Pinner var ný­kom­inn úr löngu sam­bandi og fann fyr­ir lífs­kreppu sem marg­ir á miðj­um aldri upp­lifa. Hans lausn við henni var að fara til Úkraínu og þjálfa her­menn. Pinner var hand­tek­inn, stung­inn og pynt­að­ur af Rúss­um en var svo hluti af stór­um fanga­skipt­um sem áttu sér stað milli stríð­andi fylk­inga í sept­em­ber 2022. Ósk­ar Hall­gríms­son ræddi við Pinner.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Rúlletta Róberts og vitnisburðir starfsfólks: „Þetta er bara rosalega mikið álag“
1
ÚttektRóbert Wessman, Alvogen og Alvotech

Rúll­etta Ró­berts og vitn­is­burð­ir starfs­fólks: „Þetta er bara rosa­lega mik­ið álag“

Starfs­menn Al­votech lýsa vinnu­álag­inu sem ómann­eskju­legu og hafa leit­að til stétt­ar­fé­laga út af ógreiddri yf­ir­vinnu og fleiri mál­um. Vinnu­að­stæð­urn­ar hafa ver­ið svona út af því að Al­votech hef­ur unn­ið að því að fá mark­aðs­leyfi fyr­ir sam­heita­lyf Humira í Banda­ríkj­un­um. Fyr­ir­tæk­ið hef­ur veðj­að öllu á þetta lyf en sala á því hef­ur dreg­ist sam­an og sam­heita­lyfj­um þess hef­ur alls ekki geng­ið eins vel í Banda­ríkj­un­um og reikn­að var með.
Sleppti máltíðum til þess að komast frá Ásbrú
7
Greining

Sleppti mál­tíð­um til þess að kom­ast frá Ás­brú

„Stans­laust von­leysi vakn­ar um leið og þú mæt­ir,“ seg­ir ung­ur venesú­elsk­ur hæl­is­leit­andi um Ás­brú. Þar hafi ver­ið ómögu­legt fyr­ir hann, eða nokk­urn mann, að að­lag­ast ís­lensku sam­fé­lagi – sem er at­riði sem stjórn­mála­menn þvert á flokka hafa sagt mik­il­vægt. Fé­lags- og vinnu­mark­aðs­ráð­herra hef­ur sagst vilja fleiri bú­setu­úr­ræði á borð við Ás­brú.
Þórður Snær Júlíusson
8
Leiðari

Þórður Snær Júlíusson

Elsku ráð­herr­ar, hætt­ið að gefa Ís­land

Nú stend­ur til að gefa norsk­um lax­eld­is­fyr­ir­tækj­um ís­lenska firði til eign­ar. Þeg­ar er bú­ið að gefa ör­fá­um út­gerð­ar­fjöl­skyld­um hundruð millj­arða króna hið minnsta af fé sem ætti að hafa far­ið í sam­fé­lags­lega upp­bygg­ingu. Vilji er til þess að gefa einka­að­il­um vindorku en eng­inn vilji til þess að rukka ferða­þjón­ustu fyr­ir nýt­ingu á al­manna­g­æð­um. Hvað geng­ur ís­lensk­um ráða­mönn­um eig­in­lega til?
Ákveðið að saksækja þrjá í Lindsor-málinu rúmum 15 árum síðar
9
Skýring

Ákveð­ið að sak­sækja þrjá í Lindsor-mál­inu rúm­um 15 ár­um síð­ar

Sama dag og Geir H. Haar­de flutti ræðu til þjóð­ar­inn­ar þar sem hann bað guð um að blessa Ís­land veitti Kaupþing af­l­ands­fé­lagi lán sem not­að var til að kaupa verð­lít­il skulda­bréf af starfs­mönn­um og vild­ar­við­skipta­vini bank­ans. Nú, 15 og hálfu ári eft­ir að lán­ið var veitt, stend­ur til að sak­sækja þrjá ein­stak­linga í Lúx­em­borg vegna þess.
Fyrirtækið sem Kvika keypti kom að lánum til félags konu Ármanns
10
ViðskiptiKvika og Ortus

Fyr­ir­tæk­ið sem Kvika keypti kom að lán­um til fé­lags konu Ár­manns

Breska fyr­ir­tæk­ið Ort­us Capital, sem Ár­mann Þor­valds­son, nú­ver­andi for­stjóri al­menn­ings­hluta­fé­lags­ins Kviku, var hlut­hafi í var einn af lán­veit­end­um breska kráar­fyr­ir­tæk­is­ins Red Oak Taverns, sem eig­in­kona Ár­manns á hlut í. Þetta fyr­ir­tæki varð síð­ar að Kviku Secu­rities í Bretlandi og keypti það breskt lána­fyr­ir­tæki af við­skipta­fé­lög­um fyr­ir tveim­ur ár­um fyr­ir millj­arða króna.

Mest lesið í mánuðinum

Læstur inni í íbúðinni sinni í fimmtán ár
1
Viðtal

Læst­ur inni í íbúð­inni sinni í fimmtán ár

Sveinn Bjarna­son bjó í fimmtán ár í læstri íbúð á veg­um Ak­ur­eyr­ar­bæj­ar. Hann bank­aði oft ít­rek­að og grét áð­ur en starfs­fólk opn­aði fyr­ir hon­um. Móð­ir hans gerði end­ur­tekn­ar at­huga­semd­ir við að hann væri læst­ur inni og seg­ir son sinn hafa ver­ið van­rækt­an. Fyrr á þessu ári greip hún til þess ör­þrifa­ráðs að flytja hann bú­ferl­um í ann­an lands­hluta til að fá mann­sæm­andi að­bún­að fyr­ir hann. Mál Sveins varp­ar ljósi á al­var­leg­ar brota­lam­ir í þjón­ustu við fatl­að fólk á Ís­landi og sýn­ir hvernig mann­rétt­indi hafa ver­ið virt að vett­ugi ár­um sam­an.
Rúlletta Róberts og vitnisburðir starfsfólks: „Þetta er bara rosalega mikið álag“
4
ÚttektRóbert Wessman, Alvogen og Alvotech

Rúll­etta Ró­berts og vitn­is­burð­ir starfs­fólks: „Þetta er bara rosa­lega mik­ið álag“

Starfs­menn Al­votech lýsa vinnu­álag­inu sem ómann­eskju­legu og hafa leit­að til stétt­ar­fé­laga út af ógreiddri yf­ir­vinnu og fleiri mál­um. Vinnu­að­stæð­urn­ar hafa ver­ið svona út af því að Al­votech hef­ur unn­ið að því að fá mark­aðs­leyfi fyr­ir sam­heita­lyf Humira í Banda­ríkj­un­um. Fyr­ir­tæk­ið hef­ur veðj­að öllu á þetta lyf en sala á því hef­ur dreg­ist sam­an og sam­heita­lyfj­um þess hef­ur alls ekki geng­ið eins vel í Banda­ríkj­un­um og reikn­að var með.
„Ég ætla ekki að kinka kolli framan í einhver illmenni án þess að segja neitt“
6
ViðtalForsetakosningar 2024

„Ég ætla ekki að kinka kolli fram­an í ein­hver ill­menni án þess að segja neitt“

Jón Gn­arr er kom­inn í for­setafram­boð. Hann seg­ir meiri þörf á gleði og húm­or í lýð­ræð­inu og sam­fé­lag­inu þar sem of­fram­boð sé á leið­ind­um og er sann­færð­ur um að þjóð­in sé að leita sér að mann­eskju sem hún geti séð sjálfa sig í. Jón ætl­ar sér að mýkja freka kall­inn með kær­leik­ann að vopni og lof­ar að vera hvorki of­stopa­mann­eskja né lydda, nái hann kjöri. Svo hef­ur hann alltaf dreymt um að búa í Garða­bæ.
Hjúkrunarheimilið Sóltún fékk 20 milljarða frá íslenska ríkinu
7
Fréttir

Hjúkr­un­ar­heim­il­ið Sól­tún fékk 20 millj­arða frá ís­lenska rík­inu

Frá ár­inu 2009 hef­ur hjúkr­un­ar­heim­il­ið Sól­tún feng­ið tæp­lega 20 millj­arða króna frá ís­lenskra rík­inu. Um 90 pró­sent af tekj­um Sól­túns koma frá rík­inu. Eig­end­urn­ir hafa tek­ið á þriðja millj­arð króna út úr rekstr­in­um með því að selja fast­eign­ir og lóð­ir og lækka hluta­fé fyr­ir­tæk­is­ins. All­ur rekst­ur­inn bygg­ir hins veg­ar á um­deild­um samn­ingi við ís­lenska rík­ið sem gerð­ur var ár­ið 2000.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár