Það var milt, kyrrt og stillt í Auschwitz þann 27. janúar 1945. Gasofnarnir höfðu verið sprengdir í loft upp fyrir nokkrum dögum svo hinir skuggalegu bólstrar frá þeim veltust ekki lengur til lofts. Einhvers staðar brann samt svolítið bál í skálarústum svo dökkleit reykjarslæða steig upp fyrir trén í útjaðri búðanna, næstum friðsæl að sjá. Fólk var á ferli innan um skálana sem enn stóðu, það fór sér hægt, lotið fólk og bugað. Sumir fóru alla leið út að gaddavírsgirðingunni og horfðu tómu augnaráði í austurátt. Þaðan höfðu lengi heyrst sprengingar og fallbyssuskothríð, fyrst höfðu þau hljóð vakið vonir í búðunum um að brátt færi þessu að ljúka, en þær vonir voru eins og að kyrkjast.
Svo fólkið vappaði um, reyndi að finna eitthvað ætilegt einhvers staðar, og beið.
Hiti var um frostmark, sums staðar snjóföl á jörðu en náði hvergi að hylja líkin sem lágu eins og hráviði um allt. Þegar Þjóðverjarnir skipuðu meirihluta fólksins í búðunum að halda í vesturátt, illa á sig komið og illa klætt, þá höfðu þeir skotið í hrönnum þá sem virtust of veikburða til göngunnar. Loks nenntu þeir ekki að skjóta fleiri og fóru. Þeir gættu þess samt að læsa öllum hliðum svo enginn kæmist neitt út fyrir gaddavírinn. Síðan voru nokkrir dagar. Margir þeirra sem urðu eftir höfðu þegar dáið þessa daga, úr hungri, vosbúð, kulda, sjúkdómum, vonleysi, og allir hinir myndu deyja bráðum.
Til þess var það líka komið í þessar búðir, að deyja.
Þá sér einhver einn mann koma gangandi eftir veginum sem liggur að búðunum úr austri, maður með hjálm á höfði, heldur á vélbyssu, var um sig, en samt einhvern veginn öruggur í fasi, voru Þjóðverjarnir komnir aftur? Fleiri menn birtast úr sömu átt, þeir fara sér hægt, beina byssunum fyrst að fólkinu sem hímir bak við gaddavírinn, en sjá fljótt að frá því stafar engin hætta.
Fólkið bak við gaddavírinn sannfærist loks um að þetta séu ekki Þjóðverjar komnir til baka til að ljúka við að drepa þá sem þeir nenntu ekki að skjóta um daginn. Þessir menn eru í ljósgráum einkennisbúningum með allt öðru vísi hjálma en Þjóðverjarnir.
Þetta er Rauði herinn. Það fer svolítill kliður um fólkið en meiri ástríðu getur það ekki kallað fram í kroppnum eftir allan þennan tíma, alla þessa bið, allar þessar vonir og vonleysi og örvæntingu.
Rússarnir eru komnir. Þetta voru dátar úr 60. hernum í 1. úkraínska herfylki Rauða hersins og þeir höfðu alls ekki ætlað sér að frelsa einhverjar fangabúðir. Þeir höfðu verið sendir til nágrannaþorpanna Auschwitz og Birkenau til að aðgæta hvort hefðu nokkuð hreiðrað um sig þýskir hermenn á flótta undan óaflátanlegri sókn Rauða hersins.
Enga hermenn fundu þeir en í staðinn fundu þeir þetta.
Fólkið við gaddavírinn, margir eins og lifandi lík, börn aðframkomin, höfðu mörg falið sig í líkahrúgunum, undarlegur fnykur í lofti, öll líkin á jörðinni, heilu fjöllin af fatnaði, gleraugum, mannshári.
Meðal þeirra sem stóðu hæglátir við gaddavírinn var ítalski gyðingurinn Primo Levi. Hann lýsti því síðar hvernig hermenn Rauða hersins hafi brugðist við:
„Þeir heilsuðu okkur ekki, né brostu þeir; þeir virtust þrúgaðir ekki aðeins af samúð heldur líka af einkennilegri stillingu sem læsti vörum þeirra en límdi augu þeirra við þessa gleðisnauðu sjón sem við þeim blasti. Þetta var skömm sem við þekktum svo vel, skömmin sem drekkti okkur eftir hvert val [þegar Þjóðverjar ákváðu hverjir skyldu deyja og hverjir lifa um stund], og í hvert sinn sem við urðum að horfa upp á eða láta yfir okkur ganga einhvern hryllinginn, sú skömm sem Þjóðverjar fundu ekki fyrir, sú skömm sem réttlátur maður upplifir þegar hann horfir upp á glæpi annarra; sektartilfinningin yfir því að svona illvirki séu til, að þau hafi smeygt sér til frambúðar inn í veröld alls þess sem er til, og að þrá hans eftir hinu góða skuli hafa reynst of veikur eða einskis virði og hefði ekki dugað til varnar.“
Athugasemdir