Ég er ekki ennþá búin að kaupa rykgrímu til þess að geta farið út og notið nýársins. Ég krota það niður á blað, reyni að muna að mamma þarf eina líka, og vona innilega að jólastressið heltaki mig ekki.

Nýárið er ekki sérstaklega skemmtilegt þegar þú getur ekki andað dögum saman, þótt það sé kannski bara mitt persónulega álit. Ég fór á spítala 2017, vegna ofsakvíðakasts sem ég fékk. Það voru verkföll í gangi hjá sjúkrabílstjórum þegar þetta var og því stóð kastið hjá mér í yfir klukkutíma áður en ég gat fengið aðstoð. Það voru margar ástæður fyrir því að ég fékk þetta kvíðakast, ég hafði nýlega misst vinnuna, en ég hafði aðallega áhyggjur af heilsunni minni. Ég man að fyrsta ofsakvíðakastið hjá mér, þegar ég öskraði og kveinaði og ríghélt í hendur unnusta míns, kom beint eftir nýárið, þegar ég gat varla andað fyrir svifryki sem lá yfir götunum eins og þokukennd aska og tætti andardráttinn minn eins og ég væri að anda að mér grjóti.

Ég er sannarlega kvíðin manneskja, ég á erfitt með ýmsa hluti sem eiga að vera sjálfsagðir, en svifrykið sem verður til af völdum flugeldanna sem við skjótum upp um áramótin, 660 tonn á nokkrum klukkutímum, er eitthvað sem flestir taka kannski ekki alveg nógu alvarlega.

Ég sat snemma á þessu ári í miðju afmælisboði og mágur minn öskraði á mig hvernig ég ætti bara að nota netverslanir og panta mat á meðan ég byði eftir að menguninni létti. Þetta átti, að mér skilst, að vera grín. Fólk hló á þann hátt sem það gerir til að vera viss um að enginn dæmi mann, en á meðan brann inni í mér þessi ofsakvíði sem svo erfitt er að lýsa. Ég bjó til afsökun um eitthvað sem ég þyrfti að sinna og fór nokkrum mínútum seinna.

Svifryksmengun er banvæn

Mamma mín vann á Grund, við miðja Hringbraut, þar sem bílarnir keyra í þéttum röðum framhjá. Eitt sem mamma sagði mér frá er hvernig dauðsföllum fjölgar þegar nýárið gengur í garð og líka þegar veturinn lætur undan síga. „Manstu eftir þessari sem þurfti alltaf aðstoð með sjónvarpið?“ spurði hún mig eftir að hún kom heim úr seinni vinnunni sinni. „Hún fékk vængi í morgun.“ Ég fékk alltaf hroll yfir því hvernig hún orðaði þetta, með sorglegt bros á vör.

„Þurfum við virkilega að bíða eftir að sagt verði frá fyrsta dauðsfallinu í kvöldfréttum að kvöldi nýársdags?“

Við tölum vanalega um heilsufarsvandamál vegna svifryks í tengslum við astmasjúklinga. Það er auðvitað rétt að svifryk hefur áhrif á þá, en þar að auki hefur þessi mengun áhrif á allan almenning, sérstaklega börn og eldri borgara. Þótt dauðsföll af völdum loftmengunar séu kannski ekki hlutfallslega há í Evrópu miðað við heimsmeðaltal vil ég samt benda á þrennt:

Fyrst, að eftir því sem svifryks- og loftmengun eykst hér á landi, því verri verður hún um heim allan. Í Reykjavík fer mengun reglulega yfir 50 míkrógrömm á rúmmetra, sem er heilsuverndarviðmið hér á landi. Það hafa mælst allt upp í 122 míkrógrömm á Grensásvegi. Á fyrstu klukkutímum 2017 klifraði þessi tala upp í 1.450 míkrógrömm á rúmmetra, eða 290 sinnum meira en heilsuverndarmörk.  

Í öðru lagi, þá er þessi mengun banvæn, sérstaklega í svona miklu magni. Loftmengun veldur dauða um 4,1 milljón manns á ári, eða um 7,7 prósenta árlegra dauðsfalla í heiminum. Þessi prósenta mun aukast næstu ár.

Í þriðja lagi, að eftir því sem svifryksmengun eykst hér á landi, þá veldur sama magn af flugeldum meiri skaða. 660 tonn af flugeldum árið 2017 var fremur óþægilegt. 660 tonn af flugeldum árið 2030 mun drepa mig.

Ég get ekki sagt með vissu að ég þekki fólkið sem les þennan texta núna. Ég veit bara að þið eruð mennsk, fólk sem vill gera sitt besta og lifa og elska og leyfa öðrum að gera hið sama. Ég veit að enginn með fullu viti myndi samþykkja að önnur manneskja þurfi að deyja af völdum samfélagsins sem þau lifa í. Því vil ég spyrja alla sem búa hér, með mér, með fólki sem er næmara en aðrir fyrir ryki og mengun sem eykst svona mikið við áramót: Þurfum við virkilega að bíða eftir að sagt verði frá fyrsta dauðsfallinu í kvöldfréttum að kvöldi nýársdags? Þurfum við að horfa upp á lík á götu í miðborginni, að sjá nafn þeirra sem látast á skjá, til þess eins að fá okkur til að takast á við þessa hefð? Það er skiljanlegt að vilja fá að fagna nýju ári, en ef allt bendir til þess að mengun sem af því hlýst muni drepa einhvern, og hafi jafnvel nú þegar gert það, þá hljótum við að bregðast við og draga úr sprengiregninu.

Ég trúi ekki öðru en að við bregðumst við áður en við heyrum nafn þess fyrsta sem lætur lífið.