Mannmergðin. Hávaðinn og skvaldrið. Augun þjóta um í yfirkeyrslu skynfæranna, að finna gullið innan um skranið áður en einhver annar gerir það. Og lyktin. Já, maður minn, lyktin. Fólk talar alltaf um lyktina í Kolaportinu sem fiskilykt. En lyktin var miklu margslungnari en svo. Svo sannarlega tók við manni vinalegur fnykur af ávöxtum hafsins sem lá þar á borðum og í kæliskápum. En það var önnur og djúpstæðari lykt í loftinu. Heil þjóð að draga muni og klæði úr geymslum sínum og dreifa þeim um bása sína. Það skapar ákveðna angan. Ákveðna samsuðu ferómóna úr ótal skápum og geymslum. Ég las einhvern tímann að þessi lykt, þessi sérstaka, einkennandi lykt sem er alltaf í fatamörkuðum og Rauða kross-búðum sé í rauninni ekki ein lykt heldur samansafn lykta. Við höfum öll okkar líkamsilm sem fylgir fötunum okkar. Og þegar þeim er öllum blandað saman þá verður til þessi bræðingur sem við þekkjum öll. Þessi lykt er lyktin af mannkyninu. Þessi lykt er í Kolaportinu.
Ástríða fyrir horfinni tíð
Ég er mikill nostalgíumaður. Við erum það víst flest sem fæddumst í áttunni. Það er einhver djúpstæður skilningur og ástríða fyrir horfinni tíð sem aðeins við þekkjum í hjarta okkar, sem ólumst upp í kínaskóm og drukkum Svala í gömlu umbúðunum. Í Kolaportinu fundum við bæði í senn gersemar og okkur sjálf. Eftir að hafa þrammað yfir stóra malarbílaplanið fyrir utan og komið við í hraðbankanum við innganginn, þá var sett í veiðigírinn og haldið af stað í fjársjóðsleit.
Og það sem ég hef ekki fundið þarna og dregið heim með mér í gegnum tíðina. Föt, hljóðfæri, glingur, sjaldgæfar bækur og eldgömul póstkort frá heimasveit ömmu minnar, Vík í Mýrdal. Stór hluti af vínylplötusafninu mínu var dreginn upp úr pappakössum í Kolaportinu. En það var nú reyndar áður en fólk áttaði sig á verðmæti vínylsins. Af einhverri ástæðu virðist eina vínylplatan sem finna má í kössum á flóamörkuðum nú til dags vera góðgerðarplatan Hjálpum þeim frá 1985. Að því góða lagi ólöstuðu að sjálfsögðu.
Selt mínar eigin spjarir
Auðvitað hef ég verið hinum megin við básinn og selt af mér eigin spjarir og sitthvað annað í Kolaportinu. Oft í minni ungdómstíð stóð ég innan um draslið mitt í bás og horfði á fólkið ganga framhjá. Það er mjög ákveðið og áhugavert sjónarhorn á lífið og tilveruna að sitja á stað eins og Kolaportinu í heilan dag og horfa á fólkið sem sækir þannig staði heim. Það skipti mig í raun engu máli hvað ég seldi mikið, bara það að glápa úr felum innan úr básnum á mannskapinn var alveg nóg fyrir mig. Miðbæjarrottur, grúskarar, furðufuglar, krakkar og gamalmenni. Salt jarðar. Allt besta fólkið.
Reyndar man ég það núna að ég lét af hendi með tregðu lítið vasa-Theremin hljóðfæri þegar ég var einu sinni með bás. Ég sá eftir því þá og sé svolítið eftir því enn þá. En ég er viss um að theremínið endaði á góðu heimili.
Kæstur hákarl í Kolaportinu
En aftur að lyktinni, og nú meina ég fiskilyktinni. Þegar ég borðaði enn þá kjöt og fisk þá kom ég mjög oft við hjá fisksölunum í horninu. Oftast keypti ég frosnar rækjur eða humar. Það má auðvitað ekki gleyma því að í fjölmörg ár var Kolaportið eiginlega eini staðurinn þar sem hægt var að kaupa sjávarfang í miðbænum. Ég hef heyrt marga syrgja það með biturt tár á vanga að geta ekki lengur fengið kæstan hákarl í Kolaportinu. En nú er búið að taka hákarlinn af okkur. Það vill auðvitað enginn þefa af hákarli þegar það er verið að drekka ginogtónik og espressó martini.
„Því er nú básúnað af miklu stolti að fiskilyktinni í Kolaportinu hafi nú loksins verið útrýmt“
Espressó martini í Kolaportinu? Jú, mikið rétt. Því er nú básúnað af miklu stolti að fiskilyktinni í Kolaportinu hafi nú loksins verið útrýmt – eins og einhver fastagestur Kolaportsins hafi verið að biðja um það? Það er nefnilega bæði andlega og bókstaflega verið að sópa Kolaportinu til hliðar svo að hægt sé að gera pláss fyrir einhvers konar blöndu af mathöll og veislu- og viðburðarými.
Yfirtaka efri millistéttarinnar
Við erum að tala um dauða Kolaportsins eins og við þekkjum það. Efri millistéttin er komin og hún vill sko enga sambræðingslykt af mannkyninu og hvað þá hákarl í poka. Þau vilja djamm, beint af býli, selfies og hönnunarvarning. Og efri millistéttin fær alltaf sínu fram. Kolaportið er dautt og rétt sisvona er búið að rústa seinustu örðu gömlu miðbæjarstemningarinnar. Þetta heitir á ensku gentrification sem væri hægt að þýða sem millistéttarvæðingu. Allt sem er áhugavert og mannlegt þarf frá að hverfa og í staðinn kemur … jah, bara hvað sem hægt er að skyndigræða á.
Þau sem standa að þessum spjöllum halda um nef sér og segja með miklum belging að þarna sé búið að gera eitthvert samfélagslegt gagn með því að losa borgarbúa við ljóta larfa og vonda lykt. Augljóslega missa þau gjörsamlega af aðalatriðinu. Sem er að Kolaportið var, og hafði að geyma, menningarverðmæti. Ég hef séð þessu framtaki líkt við fíaskóið sem var eyðilegging Hjartagarðsins. Þeim blómlega reit var rutt í burt til að koma fyrir smáíbúðum á okurverði og í boði verktakanna var skilið eftir dystópískt hellulagt plan, sem er bara of eymdarlegt ásýndar til að lýsa með orðum.
Port draumanna kvatt
Það hefur verið bent á að Kolaportið hafi misst mikilvægi sitt á undanförnum árum. Notuð föt og gamalt dót eru komin í loppumarkaði og á Facebook. Rétt er það að tímarnir breytast og ekkert varir að eilífu, en Kolaportið var samt þarna enn þá. Í Kolaportinu var sólgleraugnasalinn, fornbókasalinn, arma supra-gaurinn og antíkhornið. Seinast þegar ég fór í Kolaportið var ég í göngutúr með dóttur minni. Við gengum um og skoðuðum. Ég neitaði að kaupa handa henni sælgæti en við keyptum þó nokkra gamla Playmo-kalla. Hún mun ekki upplifa Kolaportið á sínum mótunarárum eins og ég, en það verður bara að vera svo. Hún mun ef til vill fara á viðburð þarna í framtíðinni og fá sér espresso martini, eða hvaða drykk sem efri millistéttin segir að sé í tísku þá.
Mitt kæra Kolaport, Port draumanna. Ég kveð þig með virktum, þú varst of gott fyrir þennan kapítalíska heim. Takk fyrir skranið, fólkið og alla lyktina.
Athugasemdir