Hans klaufi, í samnefndu ævintýri eftir danska ævintýraskáldið H. C. Andersen, hafði skýran ásetning. Hann ætlaði að hreppa konungsdótturina. En til þess þurfti hann að beita sannfæringarkrafti. Hann lagði upp í leiðangur á geithafri sínum og færði kóngsdóttur dauða kráku, gamlan tréskó og forarleðju. Öllum að óvörum féll konungsdóttirin fyrir málflutningi hans og valdi hann fram yfir bræður hans sem voru lærðir menn. En hvað getur ævintýrið kennt okkur?
Boðskapur ævintýrisins er sá að það skiptir máli hvernig við tjáum okkur. Engum dylst að þau sem tjá sjónarmið sín á skýran og uppbyggilegan hátt eru líklegri til að ná árangri og mæta velvilja. Konungsdóttirin spurði hvorki um stétt né bakgrunn, þegar hún lagði „mælskupróf“ fyrir viðmælendur sína. Fyrir henni var aðalatriðið að viðkomandi væri samræðuhæfur og kæmi vel fyrir sig orði.
Mælskulist sem verkfæri
Sumir virðast hafa það í sér frá náttúrunnar hendi að tjá skoðanir sínar á viðeigandi hátt og fanga athygli viðmælandans. Öðrum reynist það erfiðara og svitna jafnvel við tilhugsunina. Um tíma var ég fulltrúi í deild í Háskólanum í Árósum, sem kenndi mælskulist sem vísindagrein. Þar gefst nemendum færi á að læra fræðin um það að tjá sig skynsamlega og sannfærandi í ræðu og riti. Nágrannar okkar Danir hafa mikinn áhuga á orðræðu þjóðkjörinna fulltrúa og er nýársræða Margrétar Danadrottningar skýrt dæmi um það. Um hver áramót er ræða hennar krufin til mergjar í beinni útsendingu og er það hin mesta skemmtun. Ræðuspekingar hittast og velta fyrir sér innihaldinu, orðalaginu og myndmálinu.
Merking og merkingarleysi
Það er ekki sjálfgefið að boðskapurinn komist til skila í sinni tærustu mynd. Stundum er honum svo vel pakkað inn í skrautbúning að hann glatast. Flest okkar könnumst við þetta. Óþarflega mörg orð eru notuð til að komast hjá því að tjá afstöðu sína. Dæmin eru mýmörg, en þetta vill stundum loða við pólitíska orðræðu. Í besta falli er þetta leiðindaávani og í versta falli kostnaðarsamt hugsunarleysi. Danski fjölmiðlamaðurinn Clement Kjersgaard er þekktur fyrir að þráspyrja viðmælendur sína í þættinum Vi ses hos Clement. Hann sættir sig ekki við loðin svör við einföldum spurningum. Er það sanngjörn krafa í nútíma lýðræðisríki?
Kröfur upplýsingasamfélagsins
Sú gnægð af upplýsingum sem upplýsingasamfélagið býður, krefst þess að þátttakendur séu færir um að greina og meta upplýsingar og setja þær í samhengi. Gagnrýnin hugsun og hæfni til að rökræða á skynsamlegan hátt verður sífellt mikilvægari í nútíma lýðræðisríki. Orð hafa áhrif og vekja alls kyns hughrif. Öll höfum við okkar eigin hugarheim, reynslu og upplifanir, sem er sumt af því stórkostlega við það að vera mannvera. Við getum haft áhrif með orðum okkar, vakið til umhugsunar, fengið fólk til að skipta um skoðun og jafnvel breyta um hegðun. Þess vegna skiptir máli hvernig við tjáum okkur og setjum sjónarmið okkar fram.
Í mælskulistinni er málefnið krufið til mergjar og horft á það frá ýmsum hliðum. Það er nefnilega list að geta aðgreint manneskjuna frá málefninu. Það er óskandi að skólakerfi framtíðarinnar muni kenna börnum okkar listina að tjá sig og rökræða. Tvennt gæti gerst. Umræðan gæti orðið litríkari, markvissari og frjórri og þátttaka almennings í upplýsingasamfélaginu aukist. Gamli „skotgrafahernaðurinn“ dugar ekki lengur í nútíma upplýsingasamfélagi. Það eru til farsælli aðferðir sem eru mun vænlegri til árangurs.
Eða eins og konungsdóttirin sagði við lærða soninn þegar hann kom ekki upp orði:
„Dugir ekki! Burt með hann!“
Athugasemdir