Fjölmiðlafrumvarp Lilju Alfreðsdóttur menntamálaráðherra, sem kveður á um stuðning til einkarekinna fjölmiðla á Íslandi í takt við hin Norðurlöndin, hefur nú verið lagt fram á Alþingi.

Frumvarpið er lítillega breytt frá því sem kynnt var áður á samráðsgátt stjórnvalda. Helsta breytingin felst í því að ritstjórnir Morgunblaðsins, Fréttablaðsins og Sýnar fá hærri styrki en áður var boðað, en þau tvö fyrrnefndu höfðu gagnrýnt harðlega 50 milljóna króna þak á ríkisstyrki og farið fram á að einungis stærstu fjölmiðlar fengju styrki.

Samkvæmt frumvarpinu endurgreiðir ríkið 25 prósent af ritstjórnarkostnaði fjölmiðla upp að fyrrnefndu þaki. Talið var að kostnaðurinn við frumvarpið næmi á milli 300 og 400 milljónum króna. Í nýframlögðu frumvarpi hefur verið bætt við „sérstökum stuðningi“ sem felur í sér 5,15% endurgreiðslu launakostnaðar upp að 927.087 í mánaðarlaun sem getur verið umfram 50 milljóna króna þakið. 

Skilyrði fyrir styrkveitingum er að fjölmiðill hafi verið starfræktur í minnst 12 mánuði áður en sótt er um. Þá séu starfsmenn við efnisvinnslu ekki færri en þrír, eða einn á svæðisbundnum miðli. Prentmiðlar þurfa að koma út minnst 48 sinnum á ári og minnst 40 prósent af efni miðilsins þarf að vera ritstjórnarefni og einn sjötti hluti þess þarf að byggja á sjálfstæðri frétta- eða heimildaröflun. Þá má fjölmiðillinn ekki vera í skuld við opinbera aðila, svo sem með skatt- eða lífeyrisgreiðslur. Undir endurgreiðsluhæfan kostnað fellur beinn launakostnaður blaða- og fréttamanna, ritstjóra og aðstoðarritstjóra, myndatökumanna, ljósmyndara og prófarkalesara vegna öflunar og miðlunar á efni.

Gagnrýndu þak á styrki

Forsvarsmenn Árvakurs, sem gefur út Morgunblaðið, og Torgs ehf, sem gefur út Fréttablaðið, gagnrýndu frumvarpið harðlega fyrir að beina ekki nægum hluta styrkja að stærri fjölmiðlum og að bregðast ekki við sterkri stöðu Ríkisútvarpsins.

Kristín Þorsteinsdóttir, útgefandi Fréttablaðsins, sagði í leiðara blaðsins á miðvikudag að um blekkingu væri að ræða. „Staðreyndin er sú að frumvarpið mun engin áhrif hafa á starfsemi á þessum markaði önnur en þau að hvetja til stofnunar örmiðla,“ sagði hún. Í umsögn sinni við frumvarpið lögðu Kristín og Ingibjörg Pálmadóttir, aðaleigandi Fréttablaðsins, til að minni kröfur væri gerðar um hlutfall ritstjórnarefnis, eða að það væri að lágmarki 30 prósent efnis en ekki að lágmarki 40 prósent.

Þá sagði Haraldur Johannesson, annar ritstjóra Morgunblaðsins, í umsögn við frumvarpið fyrir hönd Árvakurs að einungis væru „þrjár burðugar ritstjórnir“ á einkareknum miðlum á Íslandi: Morgunblaðið, Fréttablaðið og ritstjórn Vísis og Stöðvar 2. „Þeir þrír fjölmiðlar sem burðugir geta talist fá að hámarki 150 milljónir króna af þeim allt að 400 milljónum króna sem til úthlutunar verða.“

Hann lagði til að fjölmiðlaritstjórnir með færri en 10-20 starfsmenn fengju enga styrki.

Báðir aðilar lögðu einnig til að leyft væri að auglýsa áfengi.

Rekstrarforsendur versnað

Í rökstuðningi með frumvarpinu er aðdragandi þess skýrður. „Síðustu ár hafa rekstrarforsendur einkarekinna fjölmiðla hér á landi versnað til muna. Margar ástæður eru fyrir þeirri þróun svo sem örar tæknibreytingar og minnkandi auglýsingatekjur fjölmiðla samhliða breyttri neysluhegðun fyrirtækja á markaði. Þá hefur samkeppni innlendra fjölmiðla við erlendar efnisveitur farið vaxandi síðustu ár vegna fjölbreyttari miðlunaraðferða. Kaup á auglýsingum færast í auknum mæli til erlendra stórfyrirtækja svo sem net- og samfélagsmiðla sem leitt hefur til samdráttar í auglýsingasölu hjá hinum hefðbundnu einkareknu fjölmiðlum.

Í ljósi þessara breytinga og erfiðs rekstrarumhverfis einkarekinna fjölmiðla var í lok árs 2016 ákveðið að setja á laggirnar nefnd til að greina rekstrarumhverfi fjölmiðla hér á landi. Nefndin skilaði skýrslu í janúar 2018 þar sem lagðar voru fram tillögur í sjö liðum um aðgerðir til að bæta rekstrargrundvöll fjölmiðla. Ein tillagan fól í sér stuðningskerfi við einkarekna fjölmiðla að norrænni fyrirmynd,“ segir í frumvarpinu.