Rannsókn sem felur í sér að tæp 800 manns fóru í heilaskönnun hefur bent til þess að jafnvel milt smit af Covid-19 leiðir til rýrnunar á heilanum.

Rýrnunin mælist aðallega á svæði heilans sem tengist lyktarskyni, en önnur virkni virðist líka hafa orðið fyrir áhrifum. Meginniðurstöður rannsóknarinnar er þríþætt: Aukin rýrnun í þykkt gráa efnisins í heilanum, meiri vefjaskemmdir í þeim hluta heilans sem fer með lyktarskyn og meiri almenn rýrnun heilans eftir Covid-smit.

Rannsóknin var birt í tímaritinu Nature og er talin sú stærsta sinnar tegundar og sú fyrsta þar sem fólk var látið undirgangast heilaskanna fyrir og eftir smit. Meginniðurstaðan var að þau 401 sem fengið höfðu Covid reyndust vera með meiri rýrnun í gráa efninu í heilanum en þau 384 sem ekki höfðu fengið Covid. Þátttakendur í rannsókninni fóru í heilaskanna bæði áður en þau fengu Covid og að meðaltali fjórum og hálfum mánuði eftir smit. Það kemur sérfræðingum á óvart hversu mikil rýrnun á heilanum varð við Covid-smit, en flestir þátttakendur í rannsókninni fengu aðeins mild einkenni.

Allt að 2% rýrnun heilavefs

Eðlilegt er að fólk missi 0,2% til 0,3% af gráa efninu á minnistengdum svæðum heilans eftir því sem það eldist. Rannsóknin leiddi í ljós að þau sem höfðu smitast af Covid urðu fyrir 0,2% til 2% viðbótarrýrnun í heilanum. 

Þátttakendur fóru einnig í próf sem kanna átti vitsmunalega skerðingu sem tengist öldrun, virkni og vinnsluhraða heilans. Prófið fól í sér að tengja slóð milli punkta með tölum og bókstöfum. Þau sem höfðu orðið fyrir mestri rýrnun á heilavef stóðu verst að vígi í prófinu.

„Þar sem frávikin í heila þátttakenda virðast að hluta tengjast missi á lyktarskyni er hugsanlegt að endurheimt þess hafi í för með sér að frávikin verði minna áberandi eftir því sem tíminn líður,“ segir Gwenaëlle Douaud, prófessor í taugafræði við Oxford-háskóla í samtali við CNN. Hún lagði til að þátttakendur færu aftur í skanna að tveimur árum liðnum til þess að kanna hversu viðvarandi heilaskaðinn er.

„Það kemur mér á óvart hversu mikið glataðist og hversu almennt það er,“ hefur New York Times eftir Serena Spudich, taugafræðingi hjá Yale School of Medicine, sem kom þó ekki að rannsókninni. „Ég hefði ekki búsist við að sjá svona mikla hlutfallsbreytingu.“

Rýrnun heilaefnis er helst greinanleg í drekafellingum (e. parahippocampal gyrus) og hægri tóttarennisberki (e. orbitofrontal cortex). Þau svæði heilans eru ekki aðeins tengd lyktarskyni, heldur einnig minni og annarri færni. Covid-smitaðir stóðu sig þó ekki verr á minnisprófi en aðrir. Einn hluti heilans hefur hins vegar aldrei eina virkni, heldur fjölþætta, og er orsakasamhengið of flókið til þess að greina endanlega hver áhrifin eru af rýrnun á einum stað.

Óljós atriði

Meðal annmarka rannsóknarinnar eru að rannsakendur höfðu ekki upplýsingar um einkenni þátttakenda og hvort þau smituðu hefðu orðið fyrir langvarandi covid-veikindum (e. long covid) eða svokallaðri heilaþoku. Þá er ekki vitað hversu vel rannsóknin á við yngstu aldurshópana, þar sem þátttakendur voru á aldrinum 51 til 81 árs, en áhrifin á vitræna getu greindust meiri eftir aldri. Loks er óljóst hversu viðvarandi áhrifin á heilann eru.

Til að varpa ljósi á áhrifin væri hægt að gera frekari rannsóknir, eins og að greina hvort hefðbundin flensa og aðrar kórónaveirur hafi sambærileg áhrif á heilann. Að auki á eftir að gera rannsóknir á hegðun sem tengja mætti breytingum á heilanum. 

„Það er eitthvað sem gerðist í heilanum á þessu fólki,“ segir Spudich, taugasérfræðingur við Yale, við New York Times.

Alls hafa 40% Íslendinga nú smitast af Covid svo sannað þyki með sýnatöku. Talið er þó að mun fleiri hafi fengið Covid, eða um 70% landsmanna. 68 manns eru á sjúkrahúsi með Covid-19, ekki öll þó vegna Covid, og 6 eru smituð á gjörgæslu.

Rannsóknina má lesa hér.