Nefnd um stofnun þjóðgarðs á miðhálendi Íslands skilaði umhverfis- og auðlindaráðherra nýlega skýrslu sinni um Hálendisþjóðgarð. Hálendi Íslands þekur stóran hluta landsins, meðal annars stærstu víðerni landsins og afmarkast svæðið sem um ræðir af þegar skilgreindum þjóðgarði, þjóðlendum og friðlýstum svæðum. Hálendið er sameiginlega auðlind okkar sem byggjum landið eins og verið hefur allt frá landnámi. Með stofnun Hálendisþjóðgarðs er asklok ekki haft fyrir himinn eins og segir í gömlu orðatiltæki um mikilvægi þess að horfa fram á veginn og líta upp frá dagsins önn.
Með sjálfbæra þróun að leiðarljósi er lögð áhersla á að Hálendisþjóðgarður efli og styðji við sjálfbæra nýtingu hálendisins um leið og hann grundvallist á sáttmála um að standa vörð um þær merku minjar í náttúrufari og menningu sem einkenna allt svæðið. Áhersla er lögð á víðtækt samráð og skýra dreifstýringu um stjórnun þjóðgarðsins þar sem sveitarfélög og fulltrúar hagsmunaaðila munu bera lykilábyrgð á hverju rekstrarsvæði og skiplagi þess. Þannig er leitast við að stilla sem best saman strengi þeirra sem að þessu mikilvæga verkefni koma og eiga ýmissa hagsmuna að gæta. Þjóðgarðar eru hugsaðir til að vernda náttúruna og gera fólki unnt að njóta hennar en sjálfbær nýting er einnig mikilvæg. Þar verður því áfram beit, veiði, ferðamennska og hvers kyns nytjar eins og hefð er fyrir. Það sama á við um virkjanir sem nú þegar eru á svæðinu. Með stofnun þjóðgarðs yrði lagður aukinn metnaður í uppbyggingu innviða, svo sem bílastæði við aðkomu hvers rekstrarsvæðis, göngustíga og merkingar sem tryggja munu öryggi, aðgengi og upplýsingar til ferðamanna. Ekki yrði tekið gjald inn í þjóðgarðinn sjálfan, en gjaldtaka yrði fyrir skilgreinda þjónustu eins og í þjóðgarðinum á Þingvöllum og Vatnajökulsþjóðgarð.
Samkvæmt skilgreiningu Alþjóðanáttúruverndarsamtaka IUCN eru þjóðgarðar umfangsmikil náttúruleg eða lítt snortin svæði sem eiga það alla jafna sameiginlegt að tengjast lífríki svæðisins. Skilgreining íslenskra laga um þjóðgarða tekur einnig mið af því. Mikilvægt er að horfa til jákvæðra reynslu af þjóðgörðum hérlendis þegar kemur að Hálendisþjóðgarði. Rannsóknir sýna að reynslan sé almennt góð og að stofnun þjóðgarða hér á landi hafi haft jákvæð áhrif á nærliggjandi sveitarfélög og þjóðarhag almennt. Má í því sambandi nefna afar jákvæða reynslu á Þingvöllum og hjá þeim sveitarfélögum sem Vatnajökulsþjóðgarður tilheyrir. Reynslan sýnir að starfsemi þjóðgarða stuðlar að fjölþættri atvinnustarfsemi í heimabyggð og tilurð þeirra hefur leitt til markvissari innviðauppbyggingar. Við stofnun Hálendisþjóðgarðs er mikilvægt að líta til reynslu af þeim þjóðgörðum sem fyrir eru í landinu bæði til þess sem vel hefur tekist og til þess sem betur mætti fara. Reynslan af starfsemi Vatnajökulsþjóðgarðs er þar gagnlegt veganesti. Með stofnun Hálendisþjóðgarðs ættu að geta skapast fjölmörg tækifæri fyrir fólk í landbúnaði, heilsuvernd, rannsóknum, ferðaþjónustu og útivist svo dæmi séu tekin. Stofnun Hálendisþjóðgarðs kæmi því ekki í veg fyrir hefðbundna nýtingu hvers konar eða umferð manna og dýra sem ekki gengur á náttúruna með óafturkræfum hætti. Þjóðgarðar eru til þess fallnir að vernda náttúruna en um leið gera fólki kleyft að njóta hennar og nýta. Útivist, hvort sem það eru hestaferðir, snjósleðaferðir, gönguferðir eða jeppaferðir rúmast því innan þjóðgarða. Markmiðið með stofnun Hálendisþjóðgarðs er að undirbúa hálendið til framtíðar litið með samstilltu átaki, skýrri stefnu og skipulagi sem mótuð er í héraði og markvissri uppbyggingu innviða. Reynslan af skyndilegri fjölgun ferðamanna á liðnum árum sýnir okkur að við þurfum að bregðast við af framsýni og með samstilltu átaki.
Sem þjóðminjavörður hef ég fengið tækifæri til þess að starfa með fólki um allt land um varðveislu þjóðminja, svo sem sögulegra bygginga og felst varðveislan í góðu aðgengi og viðeigandi notkun bygginganna sem margar eru fjölsóttir ferðamannastaðir og miðsvöðvar menningarstarfs á hverju svæði. Minjarnar endurspegla sögu fólksins í landinu í gegnum aldirnar, sambúð lands og þjóðar og eru brunnur frumheimilda sem vitna um líf og störf genginna kynslóða. Má þar nefna torfhús, fornleifar, ljósmyndir og heimildir um þjóðhætti, já og forna gripi dagsins annar á borð við útskorna aska með loki þar sem dagleg næring hvers og eins var geymd. Ómetanlegar menningarminjar eru varðveittar á hálendinu, minjar um göngur og fjallskil, fornar leiðir og leifar um líf útilegufólks. Menningarminjar sem vitna um umferð fólks og nytjar á hálendinu frá ómunatíð. Þjóðminjarnar eru sameiginlegur menningararfur okkar allra, fjöregg sem við gætum fyrir komandi kynslóðir rétt eins náttúra Íslands, samofin lífi fólks og byggðaþróun í landinu. Sömu lögmál gilda um menningararfinn og um hálendið okkar. Sú auðlind er í eigu og á ábyrgð okkar allra. Stofnun Hálendisþjóðgarðs yrði okkar stærsta framlag til náttúruverndar hingað til en ekki síður til byggðaþróunar. Í þeim efnum er mikilvægt að líta til framtíðar í samræmi við heimsmarkmið sameinuðu þjóðanna og gæta þess að hafa ekki asklokið góða fyrir himin!
Athugasemdir