Gæti verið að í einhverjum hliðstæðum heimi sé ég einmitt núna að skrifa þessi orð á ensku? Nema hvað þá myndi ég auðvitað skrifa: Could it be that in some parallel world I am now writing these words in our ancient Icelandic language?
Og svo myndi greinin fjalla um þá fantasíu að kannski hefði Ísland ekki orðið hluti af Englandi í byrjun sextándu aldar heldur verið áfram undir danskri stjórn og svo kannski eitthvað um 400 árum síðar jafnvel hlotið sjálfstæði!
Og ég myndi svo sleppa alveg fram af mér beislinu í glaðhlakkalegu hugarflugi og velta fyrir sér hvort þetta sjálfstæða Ísland kynni að hafa orðið svo borubratt nú í upphafi 21stu aldar að Íslendingar – sem þá hétu líklega allir einhverjum fornnorrænum nöfnum sem enduðu á –son eða -dóttir í stað almennilegra ættarnafna eins og Seaman eða Farmer eða Cod – að þessir sjálfstæðu Íslendingar hefðu sem sagt kannski getað slegið sjálft England út úr Evrópukeppninni í fótbolta!
En þá væri ég – hvað svo sem ég héti þá, alveg áreiðanlega ekki Illugi Jökulsson – þá væri ég vissulega kominn út í þvílíkt rugl að ég myndi strax draga í land og biðja lesendur afsökunar á slíkum heilaspuna.
En er sem sagt möguleiki að Ísland hefði á fyrri öldum orðið hluti Englands og síðan Bretlands í stað þess að tilheyra Danmörku áfram og þessi samruni okkar við þá ensku hefði orðið svo algjör að við hefðum lagt af tungumál okkar og farið að tala ensku, nema kannski í allra afskekktustu sveitum þar sem íslenska hefði hjarað rétt eins og gelísk tungumál eru enn til í Wales og Cornwall og á Skotlandi?
Og við hefðum þá orðið svo rammlega ensk að sjálfstæðisbarátta hefði engin orðið – fyrr en þá kannski núna að við veltum fyrir okkur hvort við ættum að segja okkur úr lögum við England til að þurfa ekki að fylgja þeim út úr Evrópusambandinu.
Já, það gæti bara meira en verið. Við vitum að oftar en einu sinni munaði litlu að Danakóngar seldu okkur í hendur Englendinga og við vitum líka að hvar sem enskir náðu yfirráðum á fyrri tíð, þar varð tungumál þeirra yfirgnæfandi. Það hefði alveg eins getað gerst á Íslandi eins og Írlandi. Hér á eftir segir af einni alvarlegustu tilraun Dana til að losa sig við Ísland, tilraun sem hefði vel getað endað með því að landið hefði orðið óaðskiljanlegur hluti Bretaveldis.
Árið 1397 fylgdi Ísland Noregi inn í Kalmarsambandið þar sem Danir urðu fljótlega allsráðandi. Árið 1448 var kallaður til kóngs þýskur prins frá Aldinborg í Saxlandi og nefndist hann Kristján I. Svíar vildu ekkert með hann hafa og slitu sig brátt lausa úr Kalmarsambandinu sem þar með var úr sögunni en eftir sátu undir ægishjálmi Dana Norðmenn og Íslendingar.
Kristján I sinnti mjög að halda saman ríki sínu á Norðurlöndum, auk þess sem hann vildi gera sig gildandi í endalausu valdataflinu í Þýskalandi. Hnn hafði aftur á móti ekki ýkja mikinn áhuga á lendum sínum í vestri en auk Íslands voru það Færeyjar, Hjaltlandseyjar og Orkneyjar.
Allar þessar eyjar í Atlantshafinu höfðu verið hlutar Noregs síðan á blómatíma hinna norsku víkinga. Árið 1469 lét Kristján 13 ára dóttur sína, Margréti, ganga að eiga 18 ára gamlan konung Skotlands, Jakob III, og var hjónabandinu ætlað að binda enda á deilur millum Skota og Dana. Kristján pabbi hennar átti hins vegar við lausafjárvanda að stríða þau misserin þegar samningur þessi var gerður og átti ekki fyrir heimanmundinum sem Jakob átti að fá með Margréti.
Þá setti Danakóngur Hjaltland og Orkneyjar sem tryggingu fyrir heimamundinum en hafði svo alltaf eitthvað annað að gera við fé sitt, borgaði því aldrei uppsetta upphæð og þannig eignuðust Skotar eyjar þessar. Hirti hinn þýski Kristján lítt eða ekki um, þótt mörgum Norðmönnum sviði sárt að missa eyjaklasana tvo úr sinni umsjá.
Íbúar á Hjaltlandi eða Orkneyjum voru auðvitað ekki spurðir.
Tæpri hálfri öld síðar eða árið 1513 kom sonarsonur Kristjáns I til ríkis í Danmörku. Kristján II kallaðist hann og var rúmlega þrítugur og kappsfullur mjög. Hann hafði verið landstjóri Hans föður síns í Noregi um skeið og sótti þangað fræga ástkonu sína, Dúfu Sigbritsdóttur, lagði sig þá fram um að kveða í kútinn með talsverðri hörku alla sjálfstæðisviðleitni Norðmanna.
Er Kristján II var sestur í hásætið hafði hann hins vegar mestan áhuga á að komast yfir Svíþjóð og gerði nokkrar árangurslausar tilraunir til þess. Hann vildi og kveða Hansakaupmenn í kútinn en þeir voru þá nær allsráðandi í verslun á Eystrasalti og við Norðursjó. Kristján leitaði sér því nýrra bandamanna og staðnæmdist við Englendinga.
Árið 1509 hafði komið þar til valda sautján ára gamall kóngur, Hinrik VIII, og var ráðinn í að gera England að stórveldi. Um miðja fimmtándu öld hafði Englendingum verið kastað öfugum út úr Frakklandi þegar hundrað ára stríðinu lauk loksins og síðan tók við illskeytt borgarastyrjöld, rósastríðin, milli tveggja arma konungsættarinnar.
Nú var aldarfjórðungur síðan friður komst á og England var óðum að eflast á ný.
Þar skiptu siglingar og verslun miklu máli en Englendingar voru nú að verða ákafir siglingamenn og hefðu í sjálfu sér verið meira en til í að leggja Kristjáni II lið við að hamla gegn verslunarveldi Hansamanna. Málið var þó ekki svo einfalt að hinir nýju kóngar Englands og Danmerkur gætu fallist í faðma og snúið sér að því að kveða kaupmenn í kútinn. Á ýmsu hafði nefnilega gengið í samskiptum ríkjanna undanfarna áratugi og þar kom Ísland reyndar töluvert við sögu.
Fimmtánda öldin er nefnd enska öldin í Íslandssögu, enda sigldu Englendingar mikið til Íslands alla öldina. Ófarir á vígvöllum í Frakklandi og síðan rósastríð komu ekki í veg fyrir þær siglingar. Englendingar stunduðu miklar fiskveiðar við Ísland og urðu líka um tíma nær einráðir í verslun við Íslendinga.
Enskir sagnfræðingar telja raunar að siglingarnar til Íslands hafi verið ein skýringin á því hve knáir siglingamenn Englendingar voru nú óðum að verða, og endaði með því að þeir lögðu undir sig heimshöfin öll næstu aldirnar.
En það er önnur saga.
Á fimmtándu öldinni gekk hins vegar á ýmsu í samskiptum Englendinga bæði við dönsk yfirvöld á Íslandi og ekki síður við íslenskar höfðingjaættir sem óttuðust að föst búseta enskra fiskimanna og kaupmanna við sjávarsíðuna hér kynni að raska því valdakerfi stórbænda og landeigenda sem þeir byggðu auðæfi sín á.
Er af því löng og mikil saga, sem engin ástæða er til að rekja hér, nema hvað snemma árs 1490 höfðu Englendingar gert samning við Hans Danakóng (sonar Kristjáns I og föður Kristjáns II) um að enskir kaupmenn fengju að versla við Ísland og hafa hér bækistöðvar gegn því að borga gjald fyrir.
Þessu reiddust íslenskir höfðingjar ákaflega. Þeir töldu – og vafalaust með réttu – að auknum umsvifum Englendinga hér á landi myndi fylgja vaxandi samkeppni um vinnuafl. Vinnufólk gæti gengið í þjónustu Englendinga, fengið þar miklu betri laun en hjá stórbændunum, og sest að við sjávarsíðuna þar sem stórbokkarnir íslensku hefðu ekkert yfir því að segja.
Síðar á þessu sama ári fengu íslensku landgreifarnir því æðsta mann Hans konungs á Íslandi, þýska flotaforingjann Diðrik Píning, til að fella dóm á Alþingi sem síðan er við hann kenndur. Með Píningsdómi var útlendingum bannað að hafa vetursetu á Íslandi, Íslendingum var bannað að fá sér vinnu hjá þeim og allt alþýðufólk var skyldað til að vera í lögformlegri vist hjá bændum.
Þarna var lögfest vistarbandið illræmda, sem hafði í för með sér algera stöðnun íslensks samfélags næstu þrjár til aldirnar.
Íslendingar trúðu lengi þeirri opinberu útgáfu valdastéttanna í landinu að vistarbandið hefði verið bæði óhjákvæmilegt og æskilegt. Þegar tvær grímur fóru hins vegar loks að renna á menn um það, þá var reynt að planta þeirri trú í þjóðarvitundina að þarna hefði verið um að ræða enn eina misgjörð hinna vondu Dana.
Meðan sjálfstæðisbaráttan stóð yfir var ræktað hér á landi slíkt Danahatur að allt illt í sögu landsins var sjálfkrafa danskri kúgun. Sannleikurinn er þó sem sé á að íslenskir höfðingjar báru sjálfir alla ábyrgð á Píningsdómi.
Er þarna eitt augljóst dæmi – og ekki hið síðasta – um að íslenskt auðvald tekur ævinlega eigin hag fram yfir hag alþýðunnar, hversu ákaft sem auðvaldið kann að veifa íslenskum fánum þá daga sem landsliðið í fótbolta vinnur leik.
En nú í upphafi sextándu aldar – um það bil sem þeir voru orðnir helstu valdamenn ríkja sinna, Kristján II í Danmörku og Hinrik VIII á Englandi, þá fór heldur betur að draga til tíðinda. Heilmiklar róstur voru á Íslandi þar sem Englendingar þóttu stundum fara um með ruddaskap og yfirgangi, en valdamönnum Dana og Íslendinga gekk illa að hafa hemil á þeim. Kom stundum til blóðugra átaka.
Þá virðist Kristján II hafa fengið þá hugmynd að gefa Ísland einfaldlega upp á bátinn en nota tækifærið til að gera bandalag við Hinrik VIII um að knésetja Hansakaupmenn og síðast en ekki síst – redda pening til að hefja stríð gegn Svíum og komast þar til hásætis.
Svo Kristján gerði nú út mann til Englands að bjóða Hinriki Íslandi.
Af því spruttu heilmikil tíðindi – en nú er þessi grein orðin svo löng að ég læt hér staðar numið og held áfram seinna. Framhaldið birtist sem sé hér á flækjusöguvef Stundarinnar á morgun eða svo, og þá mun ég birta hlekk á síðari greinina hér.
Bíðið spennt: Það munaði ekki miklu að we could have become English, after all!
Athugasemdir