Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra segir að til þess að ná tökum á verðbólgunni verði ákveðnir þættir að vinna saman; peningastefnan, ríkisfjármálin og vinnumarkaðurinn. 

Þetta kom fram í máli hennar í óundirbúnum fyrirspurnatíma á Alþingi í dag. Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir formaður Viðreisnar spurði hana meðal annars hvað ríkisstjórnin ætlaði að gera til að Íslendingar næðu í langþráðan stöðugleika.

Heimildin greindi frá því í morgun að verð­bólga hefði aukist milli mán­aða en hún fór í tveggja stafa tölu í fyrsta sinn í 14 ár og mælist nú 10,2 prósent. Þetta er í fyrsta sinn síðan í september 2009 sem verðbólga fer yfir 10 prósent. Þá var verðbólgan á niðurleið eftir efnahagshrunið og mældist 10,8 prósent.

Aðstæður kalli á meiri aga í ríkisfjármálunum

Þorgerður Katrín benti á þessa hækkun í fyrirspurn sinni. „Við erum að upplifa vinnumarkaðinn, þar er rembihnútur í gangi og allir í dag að tala meðal annars um hvaða þátt krónan spilar í þessu öllu saman. Aðstæður, eins og þær eru í dag, vinna að minnsta kosti ekki með heimilunum, almenningi eða venjulegu fólki, þvert á móti. Við sjáum meðal annars miklar hækkanir á matarkörfunni og þar eru liðirnir sem hækka mest undanþegnir samkeppni. Það ýtir undir að mínu mati, og við sjáum það, auknar verðhækkanir á kostnað neytenda og heimila en ríkisstjórnin sjálf gerir ekkert til að liðka fyrir. 

Það liggur við að þurfi að senda út leitarhunda að ráðherrum í ríkisstjórninni sem hafa raunverulegan áhuga á frelsi og samkeppni og hvaða þýðingu það hefur fyrir neytendur. Við sjáum líka í fréttum að mörg heimili núna hafa ekki tækifæri á að endurfjármagna sig og sín lán og bæta stöðu sína, því þau eru föst. Þau hafa staðið í skilum með lánin fram að þessu en geta ekki endurfjármagnað sig. Því bitnar þetta á allan hátt á heimilum í landinu. En þau þurfa að sjálfsögðu, eins og fyrirtækin, fyrirsjáanleika og stöðugleika, en við vitum að það þarf að fara í raunverulegar aðgerðir til að ná þessum stöðugleika. Við þurfum að fara í það að endurskoða vinnumarkaðslíkanið. En þessi aðstaða kallar líka á meiri aga í ríkisfjármálunum og honum er ekki fyrir að fara í dag,“ sagði þingmaðurinn. 

Stöðugleikinn í forgangÞorgerður Katrín segir að setja þurfi stöðugleika í forgang.

Mynd: Bára Huld Beck

Spyrði hún ráðherrann hvort eitthvert plan væri til að taka á þessum „lausatökum í ríkisfjármálum“ eða væri áætlunin bara að halda áfram á bensíngjöfinni í ríkisútgjöldum og víkka út lántökuheimildir út í hið óendanlega og „reka ríkið í rauninni áfram á okurlánum“. „Þið munið að við erum með hæstu vaxtagjöldin innan OECD og því má segja að ríkið sé að taka lán til að redda sér fyrir horn vegna útgjaldaþenslu í ríkisfjármálum. Það virkar nokkurn veginn eins og ríkið sé komið af stað í blússandi „bissness“ í smálánaviðskiptum. Því þurfum við að setja stöðugleika í forgang. Hvað ætlar ríkisstjórnin að gera til að við náum í langþráðan stöðugleika, því það er langt í hann?“ spurði hún. 

Mikilvægt að skoða leiðir til að beita frekara aðhaldi án þess að skerða grunnþjónustu

Katrín svaraði og sagði að það að ná tökum á verðbólgunni væri stærsta viðfangsefnið sem Íslendingar stæðu frammi fyrir núna. „Ég viðurkenni að ég hefði viljað sjá að mælingin í dag hefði ekki farið upp fyrir 10 prósent markið. Verðbólgan ætlar að verða þrálátari en spáð var, það liggur fyrir. Ástæðurnar eru margþættar og við gerum okkur öll grein fyrir því sem hér erum að meðal annars vegna aðstæðna, fyrst í heimsfaraldri og svo þegar stríðið skall á, erum við að kljást við verðbólgu á mjög breiðum grunni. Kosturinn fyrir okkur hér á Íslandi, miðað við annars staðar í Evrópu, er að það er margt sem vinnur með okkur. Þá vil ég sérstaklega nefna að hér er kröftugur vöxtur, það eru mikil umsvif í hagkerfinu og skuldastaðan er ágæt í alþjóðlegu samhengi,“ sagði hún. 

„Hvað ætlar ríkisstjórnin að gera? Ríkisstjórnin hefur auðvitað við framlagningu fjárlagafrumvarps boðað ákveðið aðhald. Hins vegar er það alveg rétt að útgjöld jukust milli umræðna en það var vegna brýnna mála. Ég vil þá sérstaklega nefna heilbrigðismál og löggæslu sem háttvirtur þingmenn voru sammála um að bæta þyrfti meira í. Aðra aukningu mátti að mörgu leyti rekja til annarra þátta sem meðal annars eru tæknilegir þættir og varða það hreinlega hvernig við stöndum skil á reikningum okkar,“ sagði Katrín jafnframt. 

Henni finnst hins vegar mikilvægt núna að skoða leiðir til að beita frekara aðhaldi án þess að skerða þessa grunnþjónustu sem sé mikilvæg og samstaða hafi verið um á Alþingi að bæta. „Að við skoðum leiðir til frekari tekjuöflunar. Síðast en ekki síst skiptir máli að við horfum líka á hvað við getum gert, ekki bara í gegnum ríkisfjármálin heldur í samfélaginu.

Ég vil nefna ábendingar Samkeppniseftirlitsins. Ég vil nefna matvælaverð í landinu þar sem ný matvörugátt verður opnuð í næsta mánuði sem mun gera neytendum kleift að fylgjast með þróun á verðlagningu matvöru og ég vil nefna þá vinnu sem stendur yfir í innviðaráðuneytinu varðandi leigumarkaðinn,“ sagði hún í fyrra svari. 

Vill fá skýrari tóna frá ríkisstjórninni

Þorgerður Katrín sagði í framhaldinu að henni fyndist sviðsskrekkur í ríkisstjórninni. „Við munum COVID, þá voru haldnir blaðamannafundir liggur við vikulega hjá ríkisstjórninni. En þegar við erum að upplifa núna verðbólgu sem er komin í blússandi sókn þá er eins og það sé enginn í marki hjá ríkisstjórninni þegar kemur að heimilum landsins, bara enginn. Ríkisstjórnin er ekki til staðar. Ég vil minna á að útgjöldin á milli umræðna fóru úr 90 milljörðum miðað við framlagningu fjárlagafrumvarpsins í 120 milljarða og varðandi þá þætti sem hæstvirtur ráðherra bendir á þá fór ekki nema brotabrot í aukningu á nákvæmlega þeim grunnþáttum samfélagsins. Það er einhver beygur í ríkisstjórninni við að taka almennilega á ríkisútgjöldum. 

Ég undirstrika að það er eins og ríkisstjórnin vilji reka sig áfram á smálánum frá degi til dags eða mánuði til mánaðar. Viðreisn var eini flokkurinn sem sagði bókstaflega nei við auknum lántökuheimildum til ríkissjóðs af því að við vildum strax setja aga í þennan galskap hjá hæstvirtri ríkisstjórn. Mér finnst miður að það skuli ekki koma hér skýrari tónar frá ríkisstjórninni um hvernig hún ætlar að vinna bug á þessari verðbólgu sem er orðin mjög alvarleg og er með mun breiðari skírskotun nú en áður,“ sagði hún. 

Skiptir gríðarlegu máli að farsæl lending náist í kjarasamninga á vinnumarkaði

Forsætisráðherra kom aftur í pontu og þakkaði Þorgerði Katrínu fyrir „túlkun hennar á ríkisstjórninni“. 

„Að sjálfsögðu get ég ekki tekið undir þá túlkun. Það sést best á því að við gripum strax til aðgerða þegar verðbólgan fór af stað við að verja hina tekjulægri hópa. Ég tel að við munum áfram þurfa að hafa augun á þeim bolta því að það eru þeir hópar sem finna mest fyrir áhrifum verðbólgunnar. Ég nefndi hér áðan þá vinnu sem stendur yfir hjá hæstvirtum innviðaráðherra og varðar leigumarkaðinn. Þar er gert ráð fyrir því að sá hópur, þar sem aðilar vinnumarkaðarins sitja, geti skilað tillögum jafnt og þétt og þar verður að horfa sérstaklega á leigumarkaðinn því þar eru tekjulægstu hóparnir. 

Ég vil líka nefna það aðhald sem ég tel að við höfum verið að sýna og eigum að halda áfram að sýna í ríkisrekstri án þess þó að ganga á grunnþjónustuna. Svo vil ég náttúrlega segja það sem blasir við, það skiptir gríðarlegu máli að farsæl lending náist í kjarasamninga á vinnumarkaði. Það er auðvitað lykilþáttur í því að við náum tökum á verðbólgunni, að allir þessir þættir vinni saman; peningastefna, ríkisfjármál og vinnumarkaður,“ sagði Katrín.