Ástráður Eysteinsson, forseti Hugvísindasviðs Háskóla Íslands, telur mikilvægt að gæta þess að þeir sem tengdir eru umsækjendum um störf í háskólanum fjölskylduböndum komi hvergi nálægt meðferð starfsumsókna og ákvörðunum um ráðningar. 

Þetta kemur fram í pistli sem Ástráður sendi Stundinni í dag. Tilefnið er nýleg frétt þar sem kemur að þeir þrír aðilar sem ráðnir voru í stöðu aðjúnkts við íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands í fyrra tengist ýmist þáverandi deildarforseta, Guðna Elíssyni prófessor, eða núverandi forseta Hugvísindasviðs, Ástráði, fjölskylduböndum.

Í fréttinni var haft eftir Sveini Yngva Egilssyni, núverandi deildarforseta íslensku- og menningardeildar, að hvorki Guðni né Ástráður hefði átt aðkomu að ráðningunum. Hermann Stefánsson, rithöfundur sem sjálfur hefur starfað sem stundakennari við Háskóla Íslands undanfarin ár, lýsti nýverið íslensku- og menningardeild háskólans sem brandara. „Háskóladeild þar sem helmingur starfsfólks er skyldur og venslaður. Hvar sem er í heiminum væri slík deild orðin að almennu athlægi,“ skrifaði hann í grein sem birtist á Kjarnanum. Þá vakti Hannes Hólmsteinn Gissurarson, prófessor í stjórnmálafræði við háskólann, einnig máls á fjölskyldutengslunum.

Ástráður Eysteinsson gagnrýnir bæði skrif Hermanns Stefánssonar og fréttaflutning Stundarinnar. 

Mynd: Af háskólavefnum

„Ég hef heyrt vel meinandi fólk segja að það sé óheppilegt að á sama tíma hafi annars vegar verið ráðin til starfa við deildina hjón tengd sviðsforseta, og hins vegar eiginkona fyrrverandi deildarforseta,“ skrifar hann og bætir við: „Svo kann að vera, en það er ekki hlutverk háskólastjórnsýslunnar að koma í veg fyrir að ákveðnir einstaklingar sæki um störf sem auglýst eru, né heldur að láta það bitna á þeim að þeir séu venslaðir starfsmönnum sem fyrir eru, hvort sem skyldmennin eru akademískir starfsmenn eða fólk í stjórnunarstörfum. Háskóli Íslands er mjög fjölmennur vinnustaður á íslenskan mælikvarða og hefði farið á mis við marga góða starfsmenn ef hjón mættu ekki vinna við stofnunina eða ekki mætti ráða til hennar fólk sem er venslað öðrum starfsmönnum.“

Ástráður tekur fram að Hermann Stefánsson er með BA-gráðu og meistarapróf í bókmenntafræði við Háskóla Íslands og hefur sinnt stundakennslu í háskólanum. Þá gagnrýnir hann Stundina fyrir að vitna „án nokkurrar gagnrýninnar skoðunar, til stórkarlalega ávirðinga Hermanns Stefánssonar, eins og þær væru vitnisburður sem skipti máli“.

Loks bætir hann því við að ávirðingarnar hitti ekki aðeins sig og Guðna Elísson fyrir heldur einnig það fólk sem ráðið var til umræddra starfa og fagfólkið sem bar ábyrgð á stjórnsýslunni í ráðningamálunum. „Þess vegna er ekki hægt að taka þessari „umræðu“ þegjandi,“ skrifar Ástráður að lokum. 

Hér að neðan má lesa pistil Ástráðs í heild: 

Stund Hermanns

Athugasemdir við grein og frétt

Þann 17. ágúst sl. birti Hjálmar Friðriksson blaðamaður frétt í Stundinni undir titlinum „Deildarforseti segir fagmennsku hafa ráðið ráðningu fjölskyldumeðlima“. Tilefnið er ráðningar kennara við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands. Þessi frétt virðist hafa verið lesin af mörgum, vonandi af almennum áhuga á starfsemi Háskóla Íslands, en kannski hafa einhverjir talið sig finna lykt af spillingu – enn eina staðfestingu þess að margt sé rotið í samfélagi okkar, jafnvel í þeirri ríkisstofnun sem lengi hefur notið hvað mests trausts meðal almennings á Íslandi. 

Það verður seint sagt að málið hafi verið rækilega kannað af blaðamanninum. Hann ræðir að vísu við Svein Yngva Egilsson deildarforseta, sem greinir frá því að ráðning þriggja einstaklinga sem tengjast annars vegar undirrituðum, forseta Hugvísindasviðs, og hins vegar Guðna Elíssyni prófessor, fyrrverandi deildarforseta, hafi átt sér stað án minnstu aðkomu okkar tveggja að ráðningunum; við hefðum alfarið sagt okkur frá ferlinu. Blaðamaðurinn bætir við: „Athygli vekur að báðir gerðu það strax við gerð auglýsingar á stöðunum.“ Á móti orðum Sveins Yngva teflir blaðamaður tilvitnunum úr grein sem Hermann Stefánsson, rithöfundur og bókmenntafræðingur, birti í vefblaðinu Kjarnanum þann 13. maí sl. Sú grein er í reynd önnur helsta „heimild“ blaðamannsins og órökstuddar fullyrðingar Hermanns, sem ekki eru meðhöndlaðar af minnstu gagnrýni í fréttinni, ganga þvert á ummæli Sveins Yngva. Svo eiga lesendur líklega að ímynda sér hvað þarna hafi raunverulega gerst – hlýtur ekki að vera einhver maðkur í mysu Háskólans?

Fagmennska og fjóshaugur

Ég hef heyrt vel meinandi fólk segja að það sé óheppilegt að á sama tíma hafi annars vegar verið ráðin til starfa við deildina hjón tengd sviðsforseta, og hins vegar eiginkona fyrrverandi deildarforseta. Svo kann að vera, en það er ekki hlutverk háskólastjórnsýslunnar að koma í veg fyrir að ákveðnir einstaklingar sæki um störf sem auglýst eru, né heldur að láta það bitna á þeim að þeir séu venslaðir starfsmönnum sem fyrir eru, hvort sem skyldmennin eru akademískir starfsmenn eða fólk í stjórnunarstörfum. Háskóli Íslands er mjög fjölmennur vinnustaður á íslenskan mælikvarða og hefði farið á mis við marga góða starfsmenn ef hjón mættu ekki vinna við stofnunina eða ekki mætti ráða til hennar fólk sem er venslað öðrum starfsmönnum. Hins vegar þarf vitaskuld að gæta þess vel að þeir sem tengdir eru umsækjendum fjölskylduböndum komi hvergi nálægt meðferð starfsumsókna og ákvörðun um ráðningu.   

Grein Hermanns Stefánssonar hefst sem brúnaþungt svar við grein sem Hjalti Snær Ægisson, doktorsnemi og stundakennari við Íslensku- og menningardeild á Hugvísindasviði HÍ, birti í Kjarnanum, þar sem hann deilir á Braga Ólafsson rithöfund fyrir að selja fyrirtæki bókarverk sem fór ekki á almennan markað. En reiði Hermanns beinist síðan að háskóladeild Hjalta, deild sem Hermann kallar „forað“, og blaðamaður Stundarinnar vitnar til þessa ummæla Hermanns: „Háskóladeildin sem Hjalti Snær starfar við er til dæmis ekki beinlínis neitt kirkjuskrúðhús og nær að ætla að hún sé slétt sagt spillt því hún er rekin eins og fjölskyldufyrirtæki. Ástráður Eysteinsson prófessor hefur ráðið þar mágkonu sína til starfa, Heiðu Jóhannsdóttur, sem og svila, Björn Þór Vilhjálmsson. Við deildina starfar Guðni Elísson og einnig kona hans, Alda Björk Valdimarsdóttir. Nýverið voru tvær stöður auglýstar, mér er ókunnugt um hvort ættartré þurfi að fylgja umsóknum en löngu ljóst að deildin getur ráðið hvern sem henni sýnist og skutlað allri fagmennsku á fjóshauginn ef henni býður svo við að horfa“.

Eymdarstuna og kindabyssa

Ég gæti litið á ummæli Hermanns sem ærumeiðingar og atvinnuróg, því að vitaskuld kom ég hvergi að þessum ráðningum, ekki frekar en Guðni; það gerði annað fólk sem er ótengt umsækjendum um störfin. En hvernig á að bregðast við svona gusugangi? Í grein sinni bætir Hermann við: „Talaði einhver um meðvirkni kunningjasamfélagsins? Þetta er hreinn brandari. Háskóladeild þar sem helmingur starfsfólks er skyldur og venslaður. Hvar sem er í heiminum væri slík deild orðin að almennu athlægi.“ Nú er þess að geta að við Íslensku- og menningardeild starfa á fimmta tug fastra kennara í mörgum greinum, auk nokkurs fjölda stundakennara, og einn þeirra síðarnefndu hefur á liðnum árum einmitt verið Hermann Stefánsson. Ég veit ekki til að honum hafi verið tekið illa er hann sneri aftur á fornar slóðir, þar sem hann lauk áður BA-prófi og síðar meistaraprófi í bókmenntafræði. En nú sér hann svart þegar talið berst að þessari deild og sérstaklega bókmenntafræðinni: „Ekki hef ég ýkja margt heyrt úr ranni bókmenntafræðinnar undanfarin tíu ár nema ámóta dapurlega beyglaða sýn og birtist í grein Hjalta Snæs, þessa eymdarstunu úr ættarmóti, þetta niðurkoðnaða vandlætingartaut sem markast af átakanlegum skorti á reynslu af öllu lífi og öllum veruleika og áhugaleysi á bókmenntum, metnaðarleysi, hugleysi, aumingjaskap.“

Ansi hefur farið illa fyrir okkur, ég verð að segja það. „Bókmenntafræði er dauð“, segir Hermann. „Bókmenntafræði er blaður“. Og lokaorð hans eru: „Þetta er búið. Ekkert eftir nema að grípa kindabyssu og skjóta þetta“ (þessara ummæla er ekki getið í Stundinni). Ef Hermann á við kindabyssu eins og þá sem notuð var í kaupfélaginu í heimaþorpi mínu hér áður fyrr, þegar ég vann þar á sláturtíð og heyrði lömbin þagna álengdar, þá vill hann að minnsta kosti ekki vera sá heigull að skjóta úr launsátri, heldur í miklu návígi og jafnvel horfast í augu við skotmörkin um leið og hann tekur í gikkinn. Það er þakkarvert.

Ávirðingar

Ég sá enga ástæðu til að taka offors og stórmæli Hermanns alvarlega. Þau geta ekki talist til málefnalegrar gagnrýni sem háskólafólk á í senn að ástunda og bregðast við. Nú er þessi pistill hans hinsvegar orðin heimild hjá blaðamanni, að ætla mætti marktæk heimild í frétt hjá miðli sem vill stunda samfélagsgagnrýni. Því skal ítrekað að hvorki ég né Guðni Elísson tókum nokkurn þátt í umræddum ráðningum í Háskóla Íslands. Þetta væri hægt að fá staðfest með ýmsum vitnisburði í skólanum og er hægt að kalla eftir honum sé áhugi fyrir slíku. Þegar fyrir lá, eftir að tveir fastakennarar deildarinnar höfðu látið af störfum, að auglýst yrðu fjögur 50% aðjunktsstörf, þ.e. í bókmenntafræði, kvikmyndafræði og menningarfræði – og svo rúmu ári síðar tvö lektorsstörf í bókmenntafræði og kvikmyndafræði – vissum við Guðni í bæði skiptin að einstaklingar tengdir okkur hefðu hug á að sækja um þessi störf. Þess vegna  komum við ekki nálægt gerð auglýsinganna, hvað þá mati á umsóknum, viðtölum við umsækjendur, eða ákvörðun um hverjir væru hæfastir til þessara starfa. Ráðningar við skólann eru ekki mótaðar af geðþótta. Dómnefndir og valnefndir starfa eftir skýrt mörkuðum hæfniviðmiðum. Sviðsforseti hefur svo það hlutverk að fara yfir niðurstöður, kanna hvort eðlilega hafi verið staðið að málum og staðfesta niðurstöðuna ef allt reynist með felldu. Þessu verki sinntu staðgenglar í umræddum tilvikum, fólk í ábyrgðarstöðum utan deildarinnar.

Allt var því gert til að tryggja vönduð og óhlutdræg vinnubrögð. Ef blaðamaður treysti ekki orðum Sveins Yngva Egilssonar um það, hefði kannski átt að kanna málið betur í skólanum, í stað þess að leita, án nokkurrar gagnrýninnar skoðunar, til stórkarlalega ávirðinga Hermanns Stefánssonar, eins og þær væru vitnisburður sem skipti máli. Og þær ávirðingar hitta ekki eingöngu okkur Guðna Elísson fyrir, heldur líka það fólk sem ráðið var til umræddra starfa, og síðast en ekki síst þá hópa fagfólks sem bar ábyrgð á allri stjórnsýslunni í þessum ráðningamálum. Þess vegna er ekki hægt að taka þessari „umræðu“ þegjandi.

Höfundur er forseti Hugvísindasviðs Háskóla Íslands