Magnús hét maðr, er kallaðr var inn „prúði“. Jón hét faðir Magnúsar, hann var sýslumaður og bjó á Svalbarði við Eyjafjörð og var stórauðugur maður, við Svalbarð er ættin kennd. Móðir Magnúsar var Ragnheiður á rauðum sokkum, sem svo var kölluð; hún var dóttir eins ríkasta manns landsins og um hana sagt í æsku að „enga vildi hún utan presta“ þótt hún léti sig að lokum hafa það að giftast inn í Svalbarðsættina, enda var þar meiri auður samankominn en annars staðar á landinu. En Svalbarðsættin var svosem eins og lúsaflóki á kirkjunni líka.
Magnús prúði fæddist 1525, sonur Jóns og Ragnheiðar, hann varð ríkasti maður landsins á sinni tíð, og dætur hans giftust inn í fleiri auðvaldsættir og synir hans urðu voldugir sýslumenn. Var á meðal sonanna illmennið Ari í Ögri sem lét myrða skipreika baskneska hvalveiðimenn á Vestfjörðum og hreykti sér af. Í nokkrar kynslóðir var Svalbarðsfólkið allsráðandi á Íslandi og sölsaði undir sig stóran part af auðnum sem hér lá á lausu.
Misskipting auðs á Íslandi var líklega meiri á upphafstíma Svalbarðsættar en nokkkru sinni fyrr né síðar – að minnsta kosti þangað til núna.
Auðurinn byggðist á söfnun jarðeigna. Svalbarðsmenn voru miklir landeigendur og líkt og Habsborgarar í Mið-Evrópu voru hjónabönd vandlega skipulögð til að sölsa fleiri jarðir undir ættina. Síðan lögðu þeir undir sig embættiskerfi og Alþingi svo ekki yrði við þeim hróflað.
Á tíma sjálfstæðisbaráttunnar var okkur kennt að allt illt á landi skyldum við rekja til vondra Dana og útlendinga yfirleitt, en sannleikurinn er sá að það var markráð innlend valdastétt sem lék íslenska alþýðu alltaf verst.
Vistarbandið hneppti alþýðufólk í reynd í þrældóm og kom í veg fyrir að óbreyttur almúginn brytist undan ofurvaldi stórbænda eins og Svalbarðsmanna. Píningsdómur bannaði fólki að ganga í þjónustu útlendinga.
Og mætti fleira nefna til um hvernig valdastéttir spunnu sinn kóngulóarvef um samfélagið og börðu sjálfsbjargarviðleitni úr almenningi.
Og haldi nú einhver að hin gífurlega auðsöfnun Svalbarðsmanna hafi samkvæmt einhvers konar brauðmolakenningu haft blómleg áhrif á samfélagið í kringum sig, þá er það firra. Svalbarðsættin át og drakk en skildi eftir sig sviðna jörð. Ekkert spratt úr sporum hennar.
Á þeim tímabilum þegar Íslandssagan var ennþá skrifuð af þjónum auðstéttanna, þá þótti Svalbarðsættin sérlega fínt fólk og glæsilegt, en ég vona að sú tíð sé alveg að baki. Þetta var gráðugt og síngjarnt hyski sem gein yfir öllu og sífellt með pískinn á lofti í jafnt eiginlegum sem táknrænum skilningi.
En segiði mér þá eitt.
Hvernig mundum við líta á það ef lýðræði hefði verið komið á á dögum Magnúsar prúða og hann hefði haldið úti stjórnmálaflokki til að gæta hagsmuna sinna, og hvorki meira né minna en einn fjórði hluti kjósenda hefði látið blekkjast til að kjósa þennan sérhagsmunaflokk?
Þætti okkur það til sóma og fyrirmyndar af íslenskri þjóð?
Jú – vissulega hefði hluti kjósenda Svalbarðsflokksins verið aðrir auðmenn með sömu hagsmuni og Magnús, og annar hluti verið lobbíistar alls konar og kynningarfulltrúar Svalbarðsmanna, þeirra „feitu þjónar“ eins og Halldór Laxness komst að orði í Íslandsklukkunni af öðru tilefni.
En stærstur hluti af kjósendum þessa ímyndaða stjórnmálaflokks Magnúsar prúða hefði þó verið óbreytt íslenskt alþýðufólks – hinir „börðu þrælar“ sem áttu ekkert sameiginlegt Magnúsi prúða, og enga sameiginlega hagsmuni.
Þætti okkur virkilega til sóma af þjóðinni á sextándu og sautjándu öld ef einn fjórði hennar hefði greitt eiginhagsmunaauðvaldi Svalbarðsættar atkvæði sitt í frjálsum kosningum?
Ég er ansi hræddur um ekki. Ég er ansi hræddur um að við myndum hrista hausinn í sorg og forundran yfir því hvernig venjulegt fólk gat látið blekkjast svo af grimmu auðvaldinu, jafnvel þótt það skreytti sig viðurnefninu „prúði“, jafnvel þótt það þættist kunna að skreyta köku.
Þannig verður í framtíðinni litið með sorg á kjósendur Sjálfstæðisflokksins: Af hverju hefur allt þetta fólk látið blekkjast til að kjósa „feita þjóna“ sægreifanna til valda?
Ég spyr sérstaklega sjómenn sem létu etja sér út í að liggja á ytri höfn Reykjavíkur á síðasta kjörtímabili og þeyta pípur til stuðnings sægreifum – hvernig líður þeim núna þegar sægreifarnir hafa sýnt sitt rétta andlit?
Athugasemdir