Í samtali við dagskrárstjóra Ríkissjónvarpsins um daginn gagnrýndi Páll Óskar Hjálmtýsson söngvari harðlega þá ákvörðun að Íslendingar væru með í Eurovision að þessu sinni. Ástæðan fyrir skoðun Páls Óskars var augljós, enda deila margir henni með honum. Söngvakeppnin fer að þessu sinni fram í Ísrael og framferði Ísraelsmanna gegn meira og minna innilokuðum Palestínumönnum á Vesturbakkanum og Gaza er gagnrýnt harðlega. Þarf ekki að hafa um það mörg orð. Menn segja sem svo: Það er hreinlega ósiðlegt af Íslendingum að ætla að mæta hinir kátustu í Eurovision-partí til húsráðenda sem halda nágrönnum sínum föngnum við hin verstu skilyrði og beita óhikað gegn þeim nýtískulegum vopnum.
Þessari skoðun hélt Páll Óskar fast fram í útvarpsþættinum Lestinni. Þar urðu honum á þau mistök að gera ekki greinarmun á annars vegar gyðingum almennt og hins vegar stjórnarherrum Ísraels, ekki síst þegar hann talaði um að „gyðingar lærðu ekki neitt af helförinni“. Mér finnst sú vangá Páls Óskars að greina ekki nógsamlega milli gyðinga og Ísraels í rauninni ekki sérlega alvarleg. Það hefur hent okkur öll í rökræðum að segja að „Bandaríkjamenn“ hegði sér svona eða hinsegin, þótt við meinum ríkisstjórnina í Washington, eða að „Sovétmenn“ hafi bælt með grimmilegri hörku niður uppreisnina í Ungverjalandi 1956. Slíkt er ekki alveg sambærilegt við alhæfingar um „gyðinga“ en þó svona nærri því.
„Afsökunarbeiðni Páls Óskars
var heiðarleg og sjálfsögð“
Nema hvað, Páll Óskar var gagnrýndur fyrir orðaval sitt og var fljótur að átta sig á mistökum sínum. Hann birti afsökunarbeiðni og viðurkenndi að ýmis ummæli sín hefðu verið „röng og særandi“. Frá þessu öllu saman hefur verið sagt í fjölmiðlum og ástæðulaust að fjölyrða um það. Afsökunarbeiðni Páls Óskars var heiðarleg og sjálfsögð og hann er maður að meiri, eins og sagt er, fyrir hve hratt hann brást við. Það kom þó auðvitað ekki á óvart enda er Páll sómamaður mikill.
Nema hvað.
Eitt var það í orðum Páls Óskars sem mér hnykkti meira við en önnur og finnst ástæða til að íhuga ögn betur, þótt í því felist ekki að ég taki ekki fullt mark á afsökunarbeiðni söngvarans ástsæla. Hann sagði nefnilega á einum stað að ástæðan fyrir því að „restin af Evrópu“ þegði um ástandið væri sú að „að gyðingar eru búnir að sauma sig inn í Evrópu á mjög lúmskan hátt á mjög löngum tíma“.
Mér finnst þessi orð áhyggjuefni. Páll Óskar hefur beðist afsökunar á þeim, sem er gott og gilt, en það er eitthvað við þau sem við Íslendingar sem samfélag þurfum að gæta okkar á. Þessi orð hljóma nefnilega eins og þau séu runnin beint upp úr þeim frösum sem stækir gyðingahatarar Evrópu höfðu mjög á lofti á nítjándu öld og fram á þá tuttugustu. Og með alkunnum og skelfilegum afleiðingum. Það var einmitt höfuðatriði í málflutningi þeirra að gyðingar hefðu markvisst og lymskufullt potað sér sem þjóð í valdastöður í stjórnmálum og fjármálakerfi hinna ýmsu landa, og gegn því yrði að sporna.
Það var satt að segja mjög sérkennileg reynsla að heyra þann málflutning enduróma nú úr munni miðaldra Íslendings á tuttugustu og fyrstu öld og það m.a.s. mann sem er bæði vel upplýstur og velviljaður eins og Páll Óskar. Því auðvitað hefur hann EKKI á nokkurn minnsta hátt áþekkar skoðanir og þeir sem veifuðu frösunum fyrrum (eða jafnvel enn í dag). Samt er orðalagið þetta. Nú hefur hann beðist afsökunar og allt í fína með það, en mér finnst samt ástæða til að vekja þá spurningu hvort söguþekkingu okkar sé þá kannski að hraka illilega. Úr því upplýstur maður grípur í hita umræðna til frasa úr þessari átt, þá hefur eitthvað mistekist. Líka þó þetta hafi bara verið vanhugsað af honum, og fljótfærni. Undanfarin ár hafa kannanir víða í Evrópu gefið til kynna að þekkingu ungs fólks í bæði Evrópu og Bandaríkjunum á helför nasista gegn gyðingum sé nú mjög áfátt. Tveir þriðju bandarískra skólakrakka vita ekki almennilega hvað Auschwitz er. Ástandið er ögn skárra í Evrópu en ekki mikið. Það hefur ekki verið kannað á Íslandi sérstaklega en mig grunar að það sé þá ekki burðugt hér.
Nú hef ég grun um að það sé kannski ekki mjög í tísku í sögukennslu nútímans að fjalla um styrjaldir og voðaverk eins og helförina. Sjálfum fannst mér sögukennslu gert helstil lágt undir höfði þegar börnin mín voru í skóla og áherslan bersýnilega ekki endilega á „vonda kalla og verk þeirra“. En það er einmitt það sem við þurfum að þekkja. Eitt af helstu ráðunum gegn „fake news“ framleiðslu nútímans er að upplýsa okkur öll og alveg stöðugt um ástæður hörmunga í mannkynssögunni í von um að þær verði aldrei endurteknar. Svo við dettum ekki í þann pytt að bera jafnvel óvart út falskar fréttir eins og þær sem fólust í orðunum í útvarpinu.
Rétt er að taka fram að ég er alveg sammála Páli Óskari um að fordæma harðlega framferði Ísraelsríkis gegn Palestínumönnum, þótt ekki myndi ég líkja því við helförina. Svo slæmt er það ekki, þrátt fyrir allt, og í rauninni engum greiði gerður með slíkri samlíkingu.
Athugasemdir