Nú um áramótin gengu í gildi lög um ætlað samþykki um líffæragjöf og er það vel, enda um lífsspursmál að ræða fyrir marga. En stjórnvöld vinna hratt og ákveðið að öðru málefni með ætlað samþykki þjóðarinnar að leiðarljósi, þó það liggi engan veginn fyrir.
Vegtollar! Hið ætlaða samþykki þjóðarinnar sem ráðamenn gera ráð fyrir er bara alls ekki til staðar. Þeir þingmenn og sú stjórn sem nú sitja við völd voru ekki kosin af þjóðinni til að fjölga hér skattstofnum og innheimtuleiðum. Það er mikill misskilningur að svo sé og því þarf að hvetja stjórnvöld til að snúa sér að öðrum leiðum til fjáröflunar.
Beita vegtollum til þess að draga úr þörf á gerð samgöngumannvirkja
Í þessu sambandi ætla ég að vitna í þingsályktunartillögu sem lögð var fram á Alþingi fyrir um það bil 20 árum og var svohljóðandi:
Flutningsmenn voru þau Einar K. Guðfinnsson, Sjálfstæðisflokki; Össur Skarphéðinsson, Samfylkingu; Kristín Ástgeirsdóttir, Samtökum um kvennalista; Sigríður Jóhannesdóttir, Samfylkingu; Árni M. Mathiesen, Sjálfstæðisflokki og Kristín Halldórsdóttir, Samtökum um kvennalista.
Þetta er mjög athyglisvert því þarna sáu stjórnmálamenn fyrir sér að nýta vegtolla sem stjórntæki til að draga úr umferð. Hið háa Alþingi sá sem sagt fyrir sér að ráða því hvort við færum í bíltúr eða ekki. Vegtollarnir áttu jafnframt að draga úr þörfinni á frekari gerð samgöngumannvirkja.
Það er einnig athyglisvert að vegtollar, hvort heldur þeir eru skoðaðir í nútíma eða 20 ára fjarlægð, skapa mismunun milli fólks. Mismunurinn felst í því að lægsta verðið fæst með því að kaupa margar ferðir í einu, það geta eingöngu þeir fjársterkari. Fólk sem hefur minna milli handanna er líklegra til að hafa eingöngu efni á einni ferð í senn.
Eins og vegtollarnir voru hugsaðir árið 1999 þá stóð til að hækka verðið á álagstíma, líkt og fram kemur í greinargerð sem fylgdi þingsályktunartillögunni á sínum tíma:
„Mismunandi veggjald eftir álagstímum gæti stýrt umferðarþunganum og dreift honum yfir lengri tíma. Þannig mætti koma í veg fyrir umferðaröngþveiti, spara hinu opinbera fjárfestingar í ónauðsynlegum umferðarmannvirkjum og verja því fjármagni til annarra hluta. Þessu mætti auðvitað koma við með hefðbundinni innheimtu slíkra gjalda, en hitt er líklegra til árangurs að nýta sér það að rafeindatækni auðveldar okkur að verðleggja umferð í því skyni að hafa áhrif á hana. Þannig mætti hækka veggjöldin þegar umferð er mikil en draga að sama skapi úr gjaldtökunni þegar færri bílar eru á ferð.“
Það vakna hjá manni ýmsar hugsanir við þennan lestur. Eftir vinnu átti maður sem sagt ekki að fara heim og hugsa um fjölskylduna heldur að rölta um bæinn og bíða eftir að álagið minnkaði og veggjaldið lækkaði, þá hafði maður efni á að fara heim og hugsa um börnin!
Draga veggjöld úr komu ferðamanna?
Í dag eru ekki hugmyndir um mishátt gjald eftir dögum eða álagi. Ekki ennþá að minnsta kosti. Í dag er bara ætlað samþykki fyrir því að gjörbylta samgöngukerfi Íslendinga.
Draga úr þörf á gerð samgöngumannvirkja. Ef það verður nú raunin? Hvað ef það dregur svo úr notkun á vegum og öðrum samgöngumannvirkjum að ekki þarf að fara í endurnýjun? Alla vega sáu menn eitthvað þessu líkt fyrir sér árið 1999. Hætta kannski ferðamenn að koma til Íslands ef ekki verður hægt að snúa sér við án þess að fá rukkun í andlitið?
Við viljum bjóða ferðamönnum upp á komugjöld, gistináttagjöld, bílastæðagjöld, klósettgjöld og því ekki veggjöld? Við getum líka reynt að rukka þá um rýmisgjöld, súrefnisgjöld, myndavélagjöld, skógjöld og fleira og fleira. Bara rukka nógu mikið.
Einnig er talað um mengun í þingsályktunartillögu Einars K. Guðfinnssonar og félaga frá árinu 1999 og það er áhugaverð umræða. Því á meðan menn vilja virkja og framleiða græna orku til að selja til stóriðju þá er látlaust hamast á bíleigendum, að þeir mengi svo mikið. Nú eiga þeir að fá sér rafbíla, sem er gott og gilt. En skoðum aðeins mengunartölur, það eru innan við 4 prósent af útblæstrinum sem kemur frá bílum. Fjögur prósent. 12 prósent kemur frá iðnaði og efnanotkun. 72 prósent kemur frá framræstu landi á Íslandi. Svo ef við viljum berjast gegn útblæstri á koltvíoxíði þá þurfum við á vinna þar sem við getum vænst mests árangurs. Því vegtollar eða veggjöld á Íslandi eru gjörbylting og nú verða menn bara að svara því hvort það er til góðs eða ills?
Árum saman höfum við haft hin ýmsu innheimtukerfi gjalda til vegagerðar. Við höfum bifreiðagjöldin og þau eru alls ekki lág, á sínum tíma voru þau lögð á sem eingreiðsla sem margir muna eftir og kallað var krónugjaldið, það átti bara að vera í eitt ár! Þess utan höfum við vörugjöld af ökutækjum, vörugjöld af bensíni, olíugjald og kílómetragjaldið. Og nú vilja menn bæta við einum innheimtuflokknum enn!
Skoðum þessa flokka sem fyrir eru og hverju þeir skila. Þeir liðir í fjárlögum 2018 sem beinlínis ættu að renna í vegamál eru eftirfarandi:
Vörugjöld af ökutækjum 9,7 milljarðar
Vörugjöld af bensíni 13,3 milljarðar
Olíugjald 11.4 milljarðar
Kílómetragjald 1.1 mlljarðar
Bifreiðagjald 7,4 milljarðar
Samtals: 41 milljarður
Í vegaáætlun sem samþykkt var 2018 er síðan gert ráð fyrir 13 milljörðum á ári til nýframkvæmda og 10 milljörðum til viðhalds vega, samtals 23 milljörðum.
Innheimtan með þeim stofnum sem fyrir eru skilar 41 milljarði í ríkiskassann eða til vegagerðar en í vegaáætlun er aðeins gert ráð fyrir 23 milljarða útgjöldum. Hvert fara hinir 18 milljarðarnir sem við bifreiðaeigendur borgum?
Er ekki réttara að nýta þá stofna sem fyrir eru áður en farið er í að leggja á nýja skattastofna sem í eðli sínu eru afar dýrir. Fyrir það fyrsta er um að ræða afar dýrar myndavélar sem eiga fylgjast með ferðum okkar um allt land, þó aðallega um suðvestanvert landið. Ef eitthvað bregður út af, til dæmis varðandi greiðslu, þá er tekin mynd af bílnúmerinu og upplýsingarnar fara til skrifstofu sem getur verið hvar sem er í heiminum. En þetta var nú bara smá útúrdúr til að sýna fram á hve þungt í vöfum þetta verður fyrir almúgann.
Ef stjórnvöld geta ekki skilað þessum 18 milljörðum til vegaviðhalds og vegagerðar sem við höfum nú þegar greitt og ef stjórnvöld telja að það þurfi meira í kassann þá er öllu skynsamlegra að nýta þá stofna sem fyrir eru frekar en að búa til nýjan rándýran stofn með nýjum rándýrum forstjóra og allri þeirri yfirbyggingu sem fylgir.
Auðveldar leiðir til innheimtu
Leggjum notkunargjald á rafbílana. Rafbílar eru undanþegnir öllu því sem kallast getur vegaafnotagjald, nema að af þeim er borgað bifreiðagjald. Á meðan aðrir sem aka á olíu og bensíni borga til vegagerðar í gegnum olíugjaldið og bensíngjaldið þá borga rafbílar ekki afnotagjald af vegum. Hækkum bifreiðagjöldin af þeim.
Ekki eru greidd vörugjöld af sendiráðsbílum. Breytum þessu og innheimtum vörugjöldin.
Eftirtaldir aðilar þurfa ekki að greiða vörugjald við innflutning á ökutækjum til landsins:
Sleppum því að endurgreiða þetta olíugjald, sendimenn erlendra ríkja aka um vegina okkar og þeir geta greitt sínar olíuálögur eins og við. Rökin fyrir því að afnema þessi sérréttindi eru þau að það fólk sem er í þessum stöðum sem um ræðir hér að ofan er yfirleitt afar vel launað og getur borgað sín gjöld eins og flestir aðrir.
Ég vil jafnframt leggja fram eftirfarandi spurningu til fjármálaráðherra og samgönguráðherra:
Persónuvernd?
Gerir fólk sér almennt grein fyrir því hvert við stefnum með því að setja upp myndavélar við vegi víðast hvar inn og út úr borgum og bæjum? Hvar er persónuvernd núna? Erum við ekki farin að fórna töluvert miklu af lífsgæðum okkar þegar við getum ekki orðið hreyft okkur án þess að „stóri bróðir“ fylgist með? Þegar við erum komin út í svona eftirlit, hvað næst? Er þetta virkilega það þjóðfélag sem við viljum?
Bíltúr á Þingvöll
Hvað með að keyra á Þingvöll, leggja bílnum og rölta út í guðsgræna náttúruna? Njóta þar veðurblíðu dagspart á þessum sögustað þar sem rætur okkar liggja. Þetta hafa allir geta gert, tínt ber, komið við í sjoppu og fengið sér ís, rölt við í Nikulásargjá og hent pening í gjánna og horft á hann sökkva meðan sólin speglaðist á honum. Eftir góðan dag var svo ekið heim og allir ánægðir.
Nýr dagur, ný veröld: Þú ekur á Þingvöll, - kling, veggjald! Leggur bílnum, - kling, bílastæðagjald! Röltir út í guðsgræna náttúruna, - kling, þjóðgarðsgjald! Ferð í sjoppu, þarft að pissa,- kling, klósettgjald! Ferð í Nikulásargjá og svo heim – kling,- veggjald!
Þessi yndislegi dagur sem fyrir örfáum árum var einfaldur og án þess að nokkur væri að hnýsast að ráði í veskið hjá ökumanninum hefur breyst á þann veg að nú er ekki hægt að skreppa á Þingvöll nema að það klingi í gjaldtöku að minnsta kosti fimm sinnum á leiðinni, verði vegatollurinn að veruleika. Er þetta veruleikinn sem við viljum?
Lánin hækka
Veggjöldin koma til með að hafa áhrif víða, trúlega bera þau virðisauka og samanlagt hækka þessar upphæðir ýmsar vísitölur. Verð á matvöru hækkar. Vísitala neysluverðs hækkar. Verð á byggingarvöru hækkar. Byggingarvísitala hækkar. Verð á húsgögnum hækkar. Verð á hverju því sem er flutt milli landshorna hækkar og loks hækka lánin okkar því lánskjaravísitalan hækkar.
Flutningabílar - fólksbílar
En áfram að veggjöldum og hugsum aftur örfá ár aftur í tímann. Undanfarin ár hafa átt sér stað miklar breytingar í samgöngum Íslendinga. Frá 2001 til 2004 hættu bæði Samskip og Eimskip strandsiglingum með vörur á hafnir kringum landið og hófu að senda vörurnar landleiðis með flutningabílum.
Við það margfaldaðist álagið á þjóðvegina sem voru engan vegin byggðir fyrir svona mikið álag. Til að mynda þarf um það bil tíu þúsund bíla með eins tonna öxulþunga svo jafngildi einu ökutæki með tíu tonna öxulþunga. Daglega fara tugir, ef ekki hundruð, flutningabíla út úr höfuðborginni og daglega koma jafn margir inn í borgina. Þessir þungu bílar slíta þúsundfalt á við fólksbíl, smábíl og jeppa sem segir okkur einfaldlega að einkabíllinn á nánast engan þátt í vegaskemdunum. Þessum aðilum kemur jafnframt til boða að kaupa albestu afsláttarkjörin.
Þegar vegirnir voru orðnir holóttir og gjörsamlega ónýtir kom hrunið 2008. Þá var lítið eða ekkert hægt að gera til viðhalds vega, mest allt sem var gert var til bráðabirgða. Þá brast á ferðamannastraumur, þvílík gleði, peningar tóku að streyma inn í hagkerfið. En hvert? Hvert fóru blessaðir peningarnir sem ferðamennirnir komu með? Það eru flestir sammála því að ferðamannastraumurinn hafi bjargað litla Íslandi þegar verst stóð á. Flest okkar spyrja samt, hvar eru peningarnir? Því svo virðist sem það þurfi alltaf að mjólka ferðamanninn meir og meir. Jafnvel svo mikið að hann komi aldrei meir.
Hver borgar þá veggjöldin?
Athugasemdir