Háskóli Íslands tekur afstöðu gegn mannréttindum undirokaðs hóps og fer gegn þeirri þekkingu sem skapast hefur innan veggja skólans með því að annast tanngreiningar á fylgdarlausum börnum fyrir Útlendingastofnun. Á meðan fræðimenn við skólann vita fullvel hversu vafasöm vísindi það séu að úrskurða um aldur viðkomandi einstaklinga með því að rannsaka endajaxlana á þeim, gerir skólinn Útlendingastofnun kleift að byggja ákvarðanir sínar áfram á þessum vísindum. Háskóli Íslands gefur þannig slæmt fordæmi og gerir lítið úr eigin þekkingarframleiðslu auk þess sem hann leggur blessun sína yfir aðferð sem hefur verið gagnrýnd harðlega af helstu mannréttindasamtökum heims.

Þetta segir Auður Magndís Auðardóttir, doktorsnemi í félagsfræði menntunar og stundakennari við Háskóla Íslands, en hún er ein þeirra 49 starfsmanna og doktorsnema á Menntavísindasviði Háskóla Íslands sem skrifuðu í gær, þriðjudag, undir yfirlýsingu þar sem tanngreiningum á hælisleitendum er harðlega mótmælt og stjórnendur skólans hvattir til að láta af samningsgerð við Útlendingastofnun um slíka starfsemi innan veggja skólans.

Auður, sem tekur fram að hún tjái sig ekki fyrir hönd hópsins í heild sinni, segir það skjóta skökku við að háskólinn annist röntgenrannsóknir á tönnum fylgdarlausra barna á sama tíma og rannsóknir fræðimanna innan skólans sýni fram á mikilvægi þess að börn og ungt fólk almennt fái sérstakt aðhald, stuðning og tækifæri til að þroskast. Auður Magndís bendir á að það sé viðurkennt innan mennta- og uppeldisfræðinnar að barn verði ekki fullorðið á einum degi. „Við vitum það alveg, og það vita það allir sem eru yfir höfuð manneskjur og hafa lifað, að þú ert ekki barn einn daginn og fullorðinn þann næsta.“

Háskólinn verði að taka afstöðu

Fagfólk í menntavísindum benti á samfélagslegt hlutverk menntastofnana í yfirlýsingu sinni. Sem slíkri stofnun beri Háskóla Íslands að vernda og styðja ungmenni sem hingað koma í leit að öruggara lífi. „Háskólar hafa sem menntastofnanir sérstakt hlutverk og tækifæri til að uppfóstra og búa til gott samfélag. Þess vegna finnst mér algjörlega út úr kortinu að háskólinn komi fram með þessum hætti gagnvart svo undirokuðum og jaðarsettum þjóðfélagshópi,“ segir Auður Magndís í samtali við Stundina.

Háskólar séu ekki hlutlausar stofnanir í einhverju tómarúmi algjörlega ótengdar öðrum valdastrúktúrum samfélagsins. Því þurfi háskólinn að skilgreina og rækta sitt samfélagslega hlutverk með meðvitund um hin ólíku valdakerfi samfélagsins. „Þess vegna finnst mér að háskólinn verði absalút að taka virka afstöðu með mannréttindum, í tilfelli þessa hóps, sem er ungur, mjög jaðarsettur og á flótta,“ segir Auður Magndís.

„Þess vegna finnst mér algjörlega út úr kortinu að háskólinn sé að koma fram með þessum hætti gagnvart svo undirokuðum og jaðarsettum þjóðfélagshópi“ 

Sé valkvættJón Atli Benediktsson rektor Háskóla Íslands, hefur sagt að tanngreiningar séu valkvæðar en það getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir hælisumsókn umsækjanda neiti hann að fara í slíka greiningu.

Mynd: Kristinn Ingvarsson

Stundin greindi frá því þann 26. september síðastliðinn að Útlendingastofnun og háskólinn ynnu að gerð þjónustusamnings um aldursgreiningar á tönnum hælisleitenda. Stúdentaráð Háskóla Íslands ályktaði gegn samningsgerðinni og taldi hana siðferðilega óverjandi. Þann 7. nóvember lýstu svo Landssamtök íslenskra stúdenta yfir stuðningi allra stúdenta á Íslandi og íslenskra stúdenta erlendis við afstöðu Stúdentaráðs. 

Mikilvægt að verja mannhelgi ungmenna

Gagnrýnin frá starfsmönnum og doktorsnemum af Menntavísindasviði bætist þannig við þá gagnrýni sem þegar er komin fram frá nemendum við skólann, og er samhljóða henni í meginatriðum. Benda þeir meðal annars á að fræðimenn innan Háskóla Íslands hafi hluta lífsviðurværis síns af rannsóknum sem snúa að aðstæðum þessa viðkvæma hóps „og því er enn mikilvægara en ella að stofnunin sem slík taki skýra afstöðu með réttindum og mannhelgi ungmennanna. Annað er siðferðislega óverjandi.“

Í þessu samhengi segir Auður að Háskóla Íslands skuldi þessum viðkvæma hópi fólks stuðning og samstöðu með mannréttindum þeirra. Hælisleitendur og fólk á flótta veiti rannsakendum við háskólann aðgengi að lífi sínu með margvíslegum hætti þegar kemur að hvers kyns rannsóknum og þess vegna sé ákveðinn tvískinnungur fólginn í því að snúa baki við mannréttindum þeirra með þessum hætti.

„Þú getur ekki beðið um það með hægri hendinni að fólk veiti þér þekkingu og tækifæri til að stunda rannsóknir sem skapa þér tekjur, en snúið þér svo við og beitt vinstri hendinni til þess að láta skoða endajaxlana á þessu sama fólki svo hægt sé að senda það úr landi. Þetta er bara ekki bjóðandi.“

„Óviðeigandi og ósiðlegar“ 

Aldursgreiningar sem byggja á líkamsrannsóknum á borð við röntgenmyndatökur af tönnum eru afar umdeildar enda eru tannlæknar ósammála um áreiðanleika og vísindalegt gildi slíkra rannsókna. Tannlæknasamtök Bretlands hafa sagt þær „óviðeigandi og ósiðlegar“ þar sem þær geti aldrei gefið nákvæmar upplýsingar um aldur, auk þess sem alþjóðlegar stofnanir og mannréttindasamtök á borð við Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna, Evrópuráðið, ECRE (e. European Council of Refugees and Exiles) og Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna (UNICEF), hafa gagnrýnt þær harðlega. Þá hefur Rauði krossinn á Íslandi ítrekað lagst gegn þeim vegna ónákvæmni og siðferðislegra álitamála.

Auður segist hafa orðið vör við það að undanförnu að andstaða við tanngreiningar fari vaxandi innan veggja skólans, hvort sem er á meðal nemenda eða starfsmanna, eins og birst hefur í fyrrnefndum yfirlýsingum. Hún telur sig hafa skynjað ákveðna þögn vegna málsins sem sé mögulega að bresta nú þegar bæði nemendur og starfsmenn skólans eru farnir að tjá sig með svo gagnrýnum hætti.

„Okkur fannst, sem fagfólki í menntavísindum að það væri einhvernveginn ótrúlega mikilvægt að benda á þetta samfélagslega hlutverk háskólans, sem stúdentarnir gerðu líka í sinni yfirlýsingu.“