Sjónvarpsþættir fjölmiðlafyrirtækisins Hringbrautar um Samherjamálið og Sigurplastsmálið  eru kostaðir af fyrirtækjunum sjálfum eða fyrirtækjum sem tengjast núverandi eða fyrrverandi stjórnendum þessara tveggja fyrirtækja.

Þáttur Hringbrautar um Samherja var sýndur á Hringbraut í október í fyrra og þátturinn um Sigurplast var sýndur nú í febrúar. Í báðum tilfellum eru aðilar sem fyrirtækjunum sem kosta þættina er uppsigað við, annars vegar Seðlabanki Íslands og Már Guðmundsson seðlabankastjóri, og hins vegar Arion banki og Grímur Sigurðsson skiptastjóri Sigurplasts, málaðir sterkum og ansi einhliða litum þó svo að þeim sé gefinn kostur á að koma í viðtal við blaðamanninn sem gerir þættina, Sigurð Kolbeinsson.

Þættirnir heita Atvinnulífið og hafa verið sýndir á Hringbraut frá árinu 2015. Yfirleitt snúast þættirnir um augljósar kynningar, heimsóknir til fyrirtækja, efni sem augljóslega er kostað, og þar sem ekki er fjallað um viðkvæm mál eða pólitísk þar sem kostunaraðilinn reynir að koma höggi á meintan andstæðing sem hann hefur átt í deilum við. En í þessum tveimur tilfellum, þáttarins um Samherja og þáttarins um Sigurplastsmálið er raunin önnur. Þar er skýrt markmið að segja sögu og rétta hlut einhvers aðila, Samherja og fyrrverandi eigenda Sigurplasts.

Samherji hefur deilt harkalega á Seðlabanka Íslands um árabil út af rannsókn bankans á meintu gjaldeyrislagabrotum útgerðarinnar og fyrrverandi eigendur Sigurplasts hafa gagnrýnt Arion banka og Grím Sigurðsson lengi fyrir hvernig staðið var að gjaldþrotaskiptum og uppgjörinu á þrotabúi fyrirtækisins.

„Í þeim þætti var meira að segja kannski svolítið langt gengið þar sem birt var samtal Þorsteins Más Baldvinssonar við Má Guðmundssonar seðlabankastjóra“ 

Þorsteinn Már stýrði efnisvali að hluta

Í tilfelli þáttarins um Samherja, sem fjallar um rannsókn Seðlabanka Íslands á meintum gjaldeyrisbrotum útgerðarfyrirtækisins en málið var látið niður falla á endanum, er ekki tekið fram í byrjun þáttarins á heimasíðu Hringbrautar að um sé að ræða efni sem kostað er af Samherja. Sigurður Kolbeinsson, framleiðandi þáttarins, segir hins vegar að Samherji hafi greitt fyrir þáttinn.

„Samherji kostaði þann þátt að langmestu leyti. Í þeim þætti var meira að segja kannski svolítið langt gengið þar sem birt var samtal Þorsteins Más Baldvinssonar við Má Guðmundsson seðlabankastjóra án þess að hann vissi af því. Hann viðurkenndi það þegar við vorum að vinna þáttinn að þetta væri brot á reglum en hann ákvað að taka á sig alla ábyrgð og skaða jafnvel þó Hringbraut hefði þurft að lúta í lægri haldi ef þetta hefði orðið eitthvað,“ segir Sigurður Kolbeinsson í samtali við Stundina og vísar væntanlega til þess að ef Már Guðmundsson hefði viljað leita réttar síns í málinu þá hefði Þorsteinn Már eða Samherji tekið á sig greiðslu málskostnaðar- og eða skaðabóta.

„Ég hef ekkert við þá að tala sem hafa komið þannig fram við mig og fjölskyldu mína eins og mér fannst komið fram við mig.“

Kostunin tekin framKostunin þáttarins um Sigurplast er tekin fram í byrjun hans en þetta var ekki gert í tilfelli Samherjaþáttarins.

Neitar að tjá sig um kostunina

Í tilfelli þáttarins um Sigurplast, sem var endursýndur í vikunni, er kostunaraðilinn fyrirtækið K.B. Umbúðir sem er í eigu fyrirtækis fyrrverandi framkvæmdastjóra Sigurplasts, Sigurðar L. Sævarssonar, en hann var jafnframt einn af hluthöfum Sigurplasts þegar fyrirtækið fór í þrot árið 2011. Þessi kostun er tekin fram í upphafi þáttarins, öfugt við þáttinn um Samherja. KB Umbúðir stundar sams konar plastvöruframleiðslu og Sigurplast gerði á sínum tíma þegar Sigurður stýrði því. 

Sigurður neitar hins vegar að svara því af hverju fyrirtæki sem hann er skráður fyrir að 100 prósent leyti kostar þátt um fyrirtæki sem hann stýrði sem fór í þrot þar sem skiptastjóri fyrirtækisins, Arion banki og endurskoðendafyrirtækið Ernst & Young eru máluð sterkum litum.

Blaðamaður: „Af hverju er þitt fyrirtæki að kosta gerð þessa þáttar?“ 

Sigurður L. Sævarsson: „Ég ætla að segja eitt, og þetta verða síðustu samskiptin sem við munum eiga: Bjarni Ben sagði einhvern tímann að hann hefði lært það einhvers staðar að hann ætti ekki að slást við svín í svínastíu. Báðir yrðu drullugir en bara annar hefði gaman að því. Ég hef ekkert við þá að tala sem hafa komið þannig fram við mig og fjölskyldu mína eins og mér fannst komið fram við mig. Í þessu máli var komið þannig fram við mig, barnungar dætur mínar, fullorðna foreldra mína og allt mitt líf, að ég hef ekkert við þá tala,“ segir Sigurður en óljóst er hvað Sigurður á við með þessu og vill hann ekki útskýra hvað hann á við. 

Greinarhöfundur, blaðamaður Stundarinnar, skrifaði hins vegar talsvert um Sigurplastsmálið á sínum tíma og kann að vera að Sigurður sé að vísa til þeirrar umfjöllunar en hann vill ekki segja það.  

„Alveg eins og ef einhver selur íbúð, kaupir bíl eða borgar einhverjum laun þá eru þetta oftast trúnaðarupplýsingar á milli fólks.“ 

Segir alla vita um kostuninaSigurður Kolbeinsson segir að öllum eigi að vera ljóst að þættirnir séu kostaðir af hagsmunaðilum þar sem þeirra er tekið fram.

Ígildi þess að greiða laun, selja bíl eða íbúð

Sigurður Kolbeinsson, framleiðandi Atvinnulífsins, neitar að upplýsa hvað hann, eða fyrirtæki hans, fékk greitt fyrir að gera þættina. „Samkomulag framleiðanda og kostunaraðila er trúnaðarmál alveg eins og samtöl þín við þína heimildarmenn eru trúnaðarmál,“ segir Sigurður en hann neitar sömuleiðis að svara því hvort hann viti af hverju Samherji og fyrrverandi eigandi Sigurplasts kosta þættina sem hann vann fyrir þá. Bent skal á að það er ákvæði í fjölmiðlalögum sem meinar blaðamönnum að tjá sig um heimildarmenn sína ef þeir hafa kosið að vera ekki nafngreindir. Slíkt trúnaðarákvæði um samskipti framleiðanda og kostunaraðila kynningar- eða fjölmiðlaefnis er ekki að finna í fjölmiðlalögum. „Ég sé enga ástæðu fyrir því að vera að tjá mig um þetta við þig eða nokkurn annan. Ég segi ekki frá neinum trúnaðarupplýsingum sem ég á í viðskiptum. Hvers konar frekja er þetta? Þú ert að fara fram á hluti sem þér koma ekki við. Alveg eins og ef einhver selur íbúð, kaupir bíl eða borgar einhverjum laun þá eru þetta oftast trúnaðarupplýsingar á milli fólks.“ Blaðamaður: „En þetta er fjölmiðlun, þú ert ekki að selja bland í poka?“

Sigurður segir að það breyti engu hvort hann hafi fengið 100 kall eða 100 þúsund kall fyrir umfjöllunina þar sem málið sé „ekki frétt“. 

„Þessi þáttur kemur bara tilbúinn hingað í hús“ 

Hringbraut kemur ekkert að efni þáttanna

Í samtal við Stundina segir Guðmundur Örn Jóhannsson, sjónvarpsstjóri Hringbrautar, að sjónvarpsstöðin selji Sigurði Kolbeinssyni hálftíma útsendingartíma en að stöðin komi ekkert að framleiðslu þátta. „Þessi þáttur kemur bara tilbúinn hingað í hús,“ segir Guðmundur Örn. Sjónvarpsstöðin, eða fjölmiðlamiðlaveitan, í þessu tilfelli Hringbraut. Guðmundur Örn segir að sjónvarpsstöðin viti ekki hvað Sigurður Kolbeinsson fái greitt frá hagsmunaðilum fyrir þættina. Hann vill ekki gefa upp hversu mikla fjármuni Hringbraut fær frá Sigurði Kolbeinssyni fyrir hálftíma sýningartíma. „Ég er bara að reyna að reka þessa stöð á núlli,“ segir Guðmundur Örn en það er á endanum Hringbraut sem ber ábyrgð á því að efnið sem stöðin birti standist fjölmiðlalög. 

Miðað við þættina tvo um Samherja og Sigurplast er ljóst að kostunaðilarnir hafa að minnsta kosti öðrum þræði haft ritstjórnarvald yfir efnisvali í þáttunum, samanber símtalið á milli Þorsteins Más og seðlabankastjóra sem Sigurður Kolbeinsson segir að forstjóri Samherja hafi krafist þess að fá að birta. Þetta virðist vera brot á fjölmiðlalögum.

Sjónvarpsþáttur Hringbrautar um Sigurplastmálið, sem forsvarsmaður Hringbrautar segir að sé ekki fréttatengt efni. Þátturinn er kostaður af fyrrverandi eiganda Sigurplasts.

Bannað að kosta fréttatengt efni

Í 42. grein fjölmiðlalaga segir að í þeim tilfellum þar sem fjölmiðlaefni er kostar megi kostunaðilinn ekki hafa áhrif á innihald efnisins. Orðrétt stendur í greininni: „Heimilt er fjölmiðlaveitu að afla kostunar við gerð og kaup hljóð- og myndmiðlunarefnis, svo framarlega sem kostandi hefur ekki áhrif á innihald, efnistök eða tímasetningu kostaðs efnis og raskar ekki ábyrgð og ritstjórnarlegu sjálfstæði fjölmiðlaveitunnar.“

Þá segir enn frekar í næsta efnislið greinarinnar að bannað sé að kosta fréttatengt efni, en þættirnir um Samherjamálið og Sigurplastsmálið verða líklega að flokkast sem slíkt efni en ekki kynningarefni, þar sem um er að ræða tilraun til einhvers konar rannsóknarblaðamennsku sem þó er kostuð. „Óheimilt er að kosta fréttaútsendingar og fréttatengt efni,“ segir í greininni. 

Samkvæmt fjölmiðlalögum má kynningar- og auglýsingaefni heldur ekki vera lengra en 12 mínútur að lengd en þættirnir um Samherja og Sigurplast eru tæpur hálftími. Fjölmiðlanefnd hefur áður úrskurðað um að fjölmiðlar megi ekki birta kynningarefni sem er lengra en þetta.  

Ef þættirnir um Samherja og Sigurplast eru kynningarefni en ekki fréttatengt efni þá er birting þeirra brot á fjölmiðlalögum að þessu leyti. 

„Hvernig samninga hann hefur gert við þessi fyrirtæki er hans mál“

Stenst skoðunSigmundur Ernir Rúnarsson segir að Hringbraut hafi sleppt því að birta þætti úr seríunni Atvinnulífið en að þetta hafi ekki verið gert í tilfelli Samherjaþáttarins og Sigurplastsþáttarins af því birting þeirra standist fjölmiðlalög.

Mynd: Kristinn Magnússon

Telur efnið ekki fréttatengt

Dagskrárstjóri Hringbrautar, Sigmundur Ernir Rúnarsson, segir að hann telji að umræddir tveir þættir um Samherja og Sigurplast séu ekki fréttatengdir þættir og að birting þeirra standist lög um fjölmiðla. „Ég álít að það sé svo,“ segir Sigmundur Ernir. 

Hann segir að hann þekki ekki samkomulagið sem forsvarsmaður Atvinnulífsins geri við kostendur þáttarins. „Hvernig samninga hann hefur gert við þessi fyrirtæki er hans mál,“ segir Sigmundur Ernir.

Aðspurður um hvort Sigmundur Ernir hafi lagst yfir þættina til að meta hvort þeir standist fjölmiðlalög segir hann að það hafi verið gert. „Við erum að birta þarna sjónarmið stjórnenda þessa fyrirtækis og leitað álits annarra aðila og mótaðila. […]Almennt séð er kostun á efni vandmeðfarin,“ segir hann og bætir við Hringbraut hafi til dæmis ritstýrt Atvinnulífinu þannig í gegnum tíðina að sjónvarpsstöðin hefur ákveðið að birta ekki vissa þætti sem framleiðandinn hefur unnið. Í þessum tveimur tilfellum fannst Hringbraut hins vegar að þættirnir stæðust skoðun. 

Hringbraut hefur áður lent í bobba út af þættinum Atvinnulífinu. Í febrúar í fyrra þurfti Hringbraut að greiða 250 þúsund króna sekt til íslenska ríkisins  út af Atvinnulífinu og öðrum þætti sem stöðin sýnir vegna brota á fjölmiðlalögum. Þetta kemur fram í úrskurði frá fjölmiðlanefnd frá því í febrúar í fyrra. Brotið var meðal annars vegna viðskiptaboða í þáttunum og vegna þess að kynningar- og ritstjórnarefni var ekki nægilega vel aðgreint. Þessi úrskurður fjölmiðlanefndar sýnir meðal annars fram á það að það er alltaf fjölmiðlafyrirtækið, ekki framleiðandinn, sem ber á endanum ábyrgð á því að efnið sem miðilinn birtir standist fjölmiðlalög. 

Athugasemd ritstjórnar: Tekið skal fram að greinarhöfundur, Ingi F. Vilhjálmsson, er sonur Vilhjálms H. Vilhjálmssonar, fyrrverandi samstarfsmanns Gríms Sigurðssonar, á lögmannsstofunni Landslögum.