Hvergi er minnst á „lykt“ eða „lyktarmengun“ í matsskýrslu Thorsil sem nú liggur inni hjá Umhverfisstofnun en samkvæmt upplýsingum sem þar koma fram verður verksmiðjan töluvert stærri og hærri en verksmiðja United Silicon, sem fjölmargir íbúar Reykjanesbæjar hafa kvartað undan eftir gangsetningu hennar á dögunum. Margir eigendur Thorsil tengjast Sjálfstæðisflokknum beint eða óbeint.

Einkenni sjónrænna áhrifa frá nýrri kísilverksmiðju Thorsil sem áætlað er að reisa í Helguvík eru allt frá „nokkuð neikvæðum“ yfir í „verulega neikvæð“ samkvæmt upplýsingum sem fram koma í matsskýrslu sem nú liggur inni hjá Umhverfisstofnun. Hvergi er minnst á „lykt“ eða „lyktarmengun“ en líkt og Stundin hefur greint frá var sama uppi á teningnum í matsskýrslu United Silicon.

„Stofnunin telur mikilvægt að draga úr losun slíkra efna.“

Mikinn reyk og stæka brunalykt hefur lagt frá verksmiðju United Silicon og hefur það meðal annars valdið óþægindum í öndunarfærum einhverra íbúa sem hafa kvartað undan því á samfélagsmiðlum þar sem mál kísilverksmiðjunnar hafa verið rædd undanfarna daga. Brunalyktin er eitthvað sem eftirlitsaðilar gerðu ekki ráð fyrir en efni og efnasambönd sem hafa myndast í verksmiðjunni undanfarna daga og hafa borist út og yfir byggð í Reykjanesbæ gætu innihaldið PAH efni og B(a)P, sem myndast við ófullkominn bruna á lífrænum efnum. Nánari lýsingu á umræddum efnum má finna hér neðar.

Gagnrýni Umhverfisstofnunar Svo virðist sem að forsvarsmenn Thorsil viti ekki nákvæmlega hversu mikið af hættulegum og krabbameinsvaldandi efnum verksmiðjan kemur til með að losa líkt og sést hér í gagnrýni Umhverfisstofnunar og svari Thorsil. Til vinstri er gagnrýni Umhverfisstofnunar og til hægri er svar Thorsil við gagnrýninni.

Mynd: Notandi

Engar upplýsingar um losun krabbameinsvaldandi efna

Ekki er gert ráð fyrir þessu í matsskýrslu Thorsil sem nú reynir að fá starfsleyfi fyrir verksmiðjuna í Helguvík. Í skýrslunni er þó talað um PAH-efni og B(a)P en þar gagnrýnir Umhverfisstofnun Thorsil fyrir að taka ekki saman hversu mikið magn af þessum efnum sé áætlað að verksmiðjan losi og spyr einnig hvort gerðar verði einhverjar ráðstafanir til þess að varna því að PAH berist út í umhverfið en PAH-efni geta „valdið krabbameini og ýmsum öðrum neikvæðum áhrifum berist þau í lífverur,“ eins og

Umhverfisstofnun segir í mati sínu og ítrekar: „Stofnunin telur mikilvægt að draga úr losun slíkra efna.“ Það vekur athygli að forsvarsmenn Thorsil viðurkenna að þeir hafi ekki upplýsingar um magn eða hlutfall B(a)P af PAH sem mun koma frá verksmiðjunni. Svo virðist sem að stuðst sé við ágiskanir því í matsskýrslunni er aðeins talað um að losun efnanna „...gæti verið“ svona eða hinsegin mikil.

„Þá kemur verksmiðja Thorsil til með að vera í heildina mun stærri en verksmiðja United Silicon“

Þá vekur stærð verksmiðju Thorsil einnig athygli en sumir íbúar í Reykjanesbæ hafa kvartað undan því að verksmiðja United Silicon hafi eyðilagt ásýnd Bergsins í Reykjanesbæ. Bergið hefur hingað til leikið stórt hlutverk í stærstu fjölskylduhátíð bæjarfélagsins, Ljósanótt, en á hápunkti hátíðarinnar eru ljós tendruð sem staðsett eru eftir öllu Berginu. Kísilver United Silicon er hinsvegar lítið ef það er borið saman við kísilver Thorsil. Þannig er kísilver United Silicon 38 metra hátt en samkvæmt teikningum Thorsil verður sjálf kísilverið 45 metrar á meðan skorsteinar verksmiðjunnar koma til með að vera í 53 metra hæð. Þá kemur verksmiðja Thorsil til með að vera í heildina mun stærri en verksmiðja United Silicon, eins og sjá má á meðfylgjandi ljósmyndum. Myndirnar eru hluti af matsskýrslu Thorsil og eiga að sýna stærð þess frá nokkrum sjónarhornum, meðal annars frá Garðsskagavegi. Þar sést í Kölku, endurvinnslustöðina í Helguvík, sem virðist lítil þar sem hún stendur fyrir framan verksmiðjuna.

Samanburðarmynd Þessa samanburðarmynd má finna í matsskýrslu Thorsil.

Mynd: Notandi

Samanburðarmyndir hafa ekki staðist

Þegar litið er á þessar myndir er þó tvennt sem hafa ber í huga. Í fyrsta lagi vantar verksmiðju United Silicon inn á þessar samanburðarmyndir og í öðru lagi birtust svipaðar samanburðarmyndir í matsskýrslu United Silicon, en líkt og Stundin hefur bent á þá var mikið ósamræmi í þeim upplýsingum sem birtust í matsskýrslunni annars vegar og raunveruleikans hins vegar. Stærð verksmiðjunnar var eitt af því sem ekki stóðst. Hún reyndist miklu stærri en gert var ráð fyrir.

Annað athyglisvert sem fram kemur í matsskýrslunni er gagnrýni frá United Silicon sem skilaði inn umsögn um umhverfismatsskýrslu Thorsil og sagði meðal annars að útblástur Thorsil myndi dreifast víðar en þeir vildu viðurkenna. Í umsögn United Silicon segir að niðurstöður loftdreifiútreikninga í frummatsskýrslu Thorsil fyrir áætlaðan útblástur mengunarefnanna brennisteinsoxíðs og köfnunarefnisoxíðs frá skorsteinum fyrirugaðrar verksmiðju geti „tæplega staðist.“ Þá segist United Silicon hafa látið kanna niðurstöðurnar, bæði frá hefðbundinni loftfræði og borið saman við þeirra eigið loftlíkan, sem enginn kannast reyndar við að hafa búið til.

„Hluti eigenda kísilverksmiðjunnar er nátengdur Sjálfstæðisflokknum.“

Nálægt íbúðarbyggð Áhyggjur íbúa snúa meðal annars að því hversu nálægt verksmiðjurnar eru íbúabyggð.

„Niðurstaða þessa samanburðar sýnir augljóslega að loftdreifingarútreikningar í frummatsskýrslu Thorsils eru ekki framkvæmdir á viðurkenndan hátt og niðurstöður þeirra því rangar. Rannsakanir þessar sýna beint, að mengunarefni frá fyrirhuguðum útblæstri Thorsils mun dreifast víðar en skilgreint er í frummatsskýrslu Thorsil, ef notaðir eru jafn háir skorsteinar og fyrirhugað er að gera samkvæmt frummatsskýrslu Thorsils. Niðurstöður dreifingarútreikninga á fyrirhuguðum útblæstri Thorsil bera vitni um að mengunarefni dreifast um 1.800 metrum lengra en sýnt er í frummatsskýrslu Thorsil og munu hafa bein áhrif á íbúðahverfi í norðurhluta Reykjanesbæjar, verði af byggingu hennar,“ segir í umsögn United Silicon um væntanlega verksmiðju Thorsil.

Thorsil gagnrýnir loftdreifilíkan United Silicon

Þessu hafna talsmenn Thorsil og segja í raun hið andstæða; loftdreifilíkan sem United Silicon studdist við væri einfalt og í raun of einfalt miðað við flókið og óstöðugt veðurfar á þessu svæði. Thorsil sé að nota viðbótarlíkön og fyrirtækið hafi fengið „reyndustu aðila á Íslandi, Verkfræðistofuna Vatnaskil, til þess að vinna loftdreifireikninga fyrir verkefnið í Helguvík.“

En á meðan talsmenn þessara tveggja verksmiðja deila um það hvor mengi meira og frá hvorri verksmiðjunni mengunin dreifist lengra og yfir íbúabyggð þá bíða íbúar Reykjanesbæjar áhyggjufullir eftir einhvers konar staðfestingu á því að heilsa þeirra hljóti ekki skaða af stóriðjunni í Helguvík.

„Alls er um að ræða 770 milljóna króna ívilnanir á sköttum og opinberum gjöldum á þrettán ára tilmabili.“

Blaðamaður Stundarinnar hafði samband við upplýsingafulltrúa bæjarfélagsins til þess að fá staðfest hvort athugasemdir eða spurningar hefðu borist frá bæjarfélaginu og þá hverjar þær voru vegna gerðar matsskýrslunnar. Svör við því höfðu ekki borist áður en fréttin var birt. Íbúar hafa að undanförnu verið hvattir til þess að senda inn athugasemdir vegna þess leyfis inni á vef Umhverfisstofnunar. Inni í hóp íbúa Reykjanesbæjar á Facebook eru þeir hvattir til þess að skila inn athugasemdum en sú sem setti inn færsluna hvetur fólk sérstaklega „...vegna þess hvernig þetta er orðið í dag en það er ógeðsleg lykt hér daglega vegna United Silicon.“

Í fyrra skrifuðu rúmlega 25 prósent íbúa undir undirskriftasöfnun þar sem krafist var íbúakosninga vegna breytinga á deiliskipulagi í Helguvík. Hópur íbúa sem barðist gegn frekari stóriðju efndi til söfnunarinnar en fjöldi undirskrifta náði 25 prósenta lágmarki sem Reykjanesbær gerir kröfu um vegna íbúakosninga. Ráðamenn í Reykjanesbæ, meðal annars Gunnar Þórarinsson sem nú situr í meirihluta fyrir hönd Frjáls afls en var áður m.a. forseti bæjarstjórnar fyrir hönd Sjálfstæðisflokksins, gaf það út að niðurstaða íbúakosninganna yrði ekki bindandi og myndi því ekki hafa nein áhrif. Þær yfirlýsingar eru taldar hafa haft úrslitaáhrif hvað áhuga íbúa á þátttöku í kosningunni varðaði. Aðeins fleiri en 900 íbúar tóku þátt en af þeim var tæplega helmingur á móti frekari stóriðju í Helguvík. En eins og áður segir hafði íbúakosningin engin áhrif.

Mengunin mikil Kísilmálmverksmiðja United Silicon hefur átt í erfiðleikum með að hita upp fyrsta ofninn af fjórum sem ráðgert er að gangsetja. Afleiðingarnar hafa valdið íbúum áhyggjum en mikinn reyk og stæka brunalykt hefur lagt frá verksmiðjunni frá því hún var opnuð.

Stórfelldar ólöglegar skattaívilnanir

Stundin hefur áður fjallað um málefni Thorsil og þá sérstaklega hverjir standa að baki félaginu og þeim framkvæmdum sem nú valda íbúum í Reykjanesbæ miklum áhyggjum. 

Stundin hefur áður fjallað um málefni Thorsil og þá sérstaklega hverjir standa að baki félaginu og þeim framkvæmdum sem nú valda íbúum í Reykjanesbæ miklum áhyggjum. Hluti eigenda kísilverksmiðjunnar er nátengdur Sjálfstæðisflokknum. Fyrirtækið fékk stórfelldar skattaívilnanir vegna verkefnisins, líkt og fjallað hefur verið um. ESA, eftirlitsstofnun EFTA, stefndi íslenska ríkinu síðasta haust vegna þess sem stofnunin taldi ólögmæta ríkisaðstoð. Um var að ræða ívilnunarsamninga sem íslenska ríkið gerði við fjögur fyrirtæki fyrir utan Thorsil en þau voru Becromal, Verne, Íslenska kísilfélagið og GMR endurvinnsluna. Ríkisaðstoðin var sögð fela í sér ólögmæta ríkisaðstoð sem gangi gegn EES-samningnum. Íslenska ríkinu var gert að endurheimta umrædda ólögmætu ríkisaðstoð en það hefur ríkið enn ekki gert og því hefur ESA stefnt íslenska ríkinu. Málið hefur ekki verið til lykta leitt.

Alls er um að ræða 770 milljóna króna ívilnanir á sköttum og opinberum gjöldum á þrettán ára tilmabili. Heildarfjárfestingin í kísilverksmiðjunni nemur um 28 milljörðum króna. Í fjölmiðlum hefur komið fram að Thorsil hafi gert samninga um sölu á kísilmálmi til tíu ára fyrir samtals um 150 milljarða króna. Eins og áður hefur komið fram í umfjöllun Stundarinner er því um að ræða verksmiðju þar sem verulegir fjárhagslegir hagsmunir eru undir.

Úr umfjöllun Stundarinnar um eigendur Thorsil frá 11. júní 2015:

Sterk tengsl Thorsil við Sjálfstæðisflokkinn

Meðal eigenda verksmiðju Thorsil sem tengjast Sjálfstæðisflokknum beint eða óbeint eru: Einar Sveinsson, föðurbróðir og fyrrverandi viðskiptafélagi Bjarna Benediktssonar, Eyþór Arnalds, fjárfestir og fyrrverandi oddviti Sjálfstæðisflokksins í Árborg, Hákon Björnsson, fyrrverandi oddviti Sjálfstæðisflokksins í Mosfellsbæ og Guðmundur Ásgeirsson, viðskiptafélagi Einars og Bjarna í gegnum olíufélagið N1 og tengd félög. 

Þá má nefna einnig Þorstein Má Baldvinsson, forstjóra Samherja, og félag í eigu Ágústs Valfells og fjölskyldu.

Klárað fyrir þinglok Frumvarp Ragnheiðar Elínar Árnadóttur um fjárfestingarsamning við Thorsil, fyrirtæki sem að hluta til er í eigu Eyþórs Arnalds, var samþykkt á Alþingi. Þau sjást hér saman á landsfundi Sjálfstæðisflokksins ásamt Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur, fyrrverandi varaformanni flokksins og núverandi þingmanni Viðreisnar.

Mynd: Pressphotos / Geirix

Tengslin við N1

Mest hefur verið rætt um eignarhald félagsins P 126 ehf. í Thorsil. en það á Einar Sveinsson í gegnum eignarhaldsfélag í Lúxemborg. Guðmundur Ásgeirsson, sem yfirleitt er kenndur við skipafélagið Nesskip, á félagið Hlér ehf. sem á hlut í verksmiðju Thorsil í gegnum annað félag.

Guðmundur kom meðal annars að viðskiptafléttunni sem gerði Einari Sveinssyni og fjölskyldu kleift að kaupa rútufyrirtækin Kynnisferðir og Reykjavík Excursions út úr olíufélaginu N1 áður en kröfuhafar félagsins tóku það félag yfir. Einar og Benedikt Sveinssynir voru ráðandi hluthafar í N1. Guðmundur Ásgeirsson og Jón Gunnsteinn Hjálmarsson, fyrrverandi fjármálastjóri N1, komu að þeirri fléttu en Jón Gunnsteinn er varamaður í stjórn Hlér og einn helsti stjórnandi Kynnisferða og Reykjavík Excursions.

Meðal hluthafa Kynnisferða og Reykjavík Excursions eru Einar Sveinsson, þrjú börn hans, og eins Jón Benediktsson, bróðir Bjarna Benediktssonar. Ef Bjarni væri ekki formaður Sjálfstæðisflokksins, þingmaður og ráðherra væri hann líklega sjálfur hluthafi í félaginu líkt og bróðir hans og frændur. Með þessu er átt við að önnur börn þeirra Einars og Benedikts eru hluthafar í rútufyrirtækjunum í ljósi uppruna síns og væri Bjarni það líklega einnig ef hann væri ekki þingmaður og ráðherra. 

Eignarhald hluta verksmiðjunnar á huldu

Hluthafar kísilverksmiðjunnar eru eignarhaldsfélögin Northsil ehf. með 68.4 prósenta hlut og eignarhaldsfélagið Strokkur Silicon ehf. sem er í eigu Strokks Energy sem á 31,6 prósenta hlut. 

Eigendur Northsil ehf. liggja fyrir en þar er John Fenger langstærstur með tæplega 74 prósenta hlut samkvæmt ársreikningi ársins 2013. Hákon Björnsson framkvæmdastjóri er næst stærsti hluthafinn í Northsil en þar á eftir koma eignarhaldsfélög Þorsteins Más Baldvinssonar og Einars Sveinssonar. 

Eigendur 33 prósenta hlutafjár í Strokki Silicon eru hins vegar ókunnir. Þetta þýðir að ekki liggur fyrir hver á meira en 10 prósent af hlutafénu í Thorsil. Stærsti eigandi Strokks Energy er fyrirtæki sem heitir Masada ehf. en það á 58 prósent í fyrirtækinu. Eigandi þess er Hörður Jónsson. Þá á fyrir tækið PMG Venture Holdings LP sem skráð er á lágskattasvæðinu Delaware í Bandaríkjunum. Ekki er hægt að sjá hver á þetta fyrirtæki.

Eignarhaldsfélag Eyþórs Arnalds á svo 9 prósenta hlut í Strokk Energy en hann er jafnframkvæmt framkvæmdastjóri félagsins.  Eyþór sinnti fjárfestingarverkefnum í gegnum ýmis félög, meðal annars Strokk Energy, á meðan hann var oddviti sjálfstæðismanna í Árborg um átta ára skeiða á árunum 2006 til 2014.

Strokkur var eigandi 40 prósenta hlutfjár í aflþynnuverksmiðju Becromal í Eyjafirði en seldi þann hlut árið 2013. Félagið hagnaðist um nærri 570 milljónir króna á því ári.