Þessi færsla er meira en 5 ára gömul.

Var Popper frjálshyggjumaður?

Vera Illugadóttir er einkar góður útvarpsmaður, eins og hún á ættir til að rekja. Nýlega hlustaði ég á ágætan pistil hennar um hinn umdeilda auðjöfur George Soros. Eins og vera ber nefnir hún að Soros hafi verið nemandi heimspekingsins Karls Popper. Hún nefnir stuttlega bók Poppers The Open Society and its Enemies og segir að þar hafi Popper boðað trú á frjálsan markað.

Miðjumaðurinn Popper

Það er ósatt, Popper var alla sína hunds og kattar tíð frjálslyndur fylgismaður blandaðs hagkerfis. Þar segir hann að frelsi hins óhefta markaðar geti leitt til þversagna, frelsi þeirra sem efnahagsmáttinn hafa (e. the economic strong) til að kúga hina veiku. (Popper 1962: 124) Hann segir beinum orðum: “...the principle of non-intervention of an unrestrained economic system must be given up; if we wish freedom to be safeguarded, then we must demand that the policy of unlimited economic freedom be replaced by the planned economic intervention of the state" (Popper 1962: 125). Í íslenskri þýðingu minni: „...gefa verður á bátinn meginregluna um afskiptaleysi af óheftu efnahagskerfi. Ef við viljum tryggja frelsið verðum við að krefjast þess að í stað ótakmarkaðs efnahagsfrelsis komi skipuleg ríkisíhlutun“. Um leið leggur Popper áherslu á að slík ríkisafskipti geti eflt ríkisvaldið meir en góðu hófi gegnir (Popper 1962: 130). Svona talar góður miðjumaður, maður sem vill feta stíginn vandrataða milli sósíalisma og kapítalisma.

Skyldi það vera furða þótt Vegard Martinsen, norskur frjálshyggjumaður af skóla Ayn Rands, formæli Popper og gefi í skyn að hann hafi nánast verið  sósíalisti? (Martinsen 2003: 166-190).

Nefna má að fyrrum aðstoðarmaður Poppers, Jeremy Shearmur, gagnrýnir hann fyrir ríkisafskiptahyggju en séra Múr turnaðist til frjálshyggju, gagnstætt meistara sínum. Guðsmaðurinn átelur Popper fyrir „...over-optimistic view of the state.“ (Shearmur 2008: 54). Bæta má við að hann ræðir grein sem Popper ritaði háaldraður, 89 ára gamall. Í henni gagnrýnir Popper hugmyndafræði markaðsfrelsis þannig að ekki breyttust skoðanir hans á þess lags frelsi mikið. Enn má nefna að samkvæmt Shearmur mun Popper hafa hvatt Hayek til að bjóða sósíalistum þátttöku í Mont Pelerin fundunum sem kenndir eru við frelsi. Enda hafi Popper viljað sætta frjálslynda menn og sósíalista.

Frjálshyggja og frjálslyndisstefna

Íslenskum frjálshyggjumönnum tókst með lævísum áróðri að þurrka út greinarmuninn á frjálshyggju og frjálslyndisstefnu. Í öðrum löndum lifir þessi greinarmunur, á ensku kallast frjálshyggja „libertarianism“ (stundum „classical liberalism“), frjálslyndisstefna „liberalism“. Popper var frjálslyndissinni, ekki frjálshyggjumaður, hið sama gildir um vinstrianarkistann Noam Chomsky. Chomsky er andsnúinn markaðskerfi og einkaeign framleiðslutækja, og þar af leiðandi ekki frjálshyggjumaður. En hann er ötull talsmaður tjáningarfrelsis, t.d. hefur hann barist fyrir rétti manna til að efast um að helförin hafi átt sér stað (Chomsky 1980). Vegna ástar sinnar á tjáningarfrelsi verður að telja hann frjálslyndan, þó ekki sé hann frjálshyggjumaður.

Lokaorð

Engin ástæða er til þess að einfalda stjórnspeki Poppers. William Gorton hefur lög að mæla er hann segir að í henni megi finna sósíaldemókratíska, íhaldssama og frjálshyggjulega þætti (Gorton án ártals). En hvað sem því líður þá var Popper ávallt fylgjandi blönduðu hagkerfi og getur því ekki talist frjálshyggjumaður.

Heimildir:

Chomsky, Noam 1980: Some Elementary Comments on the Rights of Freedom of Expression. https://chomsky.info/19801011/

Gorton, William: „Karl Popper: Political Philosophy.“ The Internet Encyclopedia of Philosophy. https://www.iep.utm.edu/popp-pol/

Martinsen, Vegard 2003: Vegard Martinsen (2003). Fornuft, egoisme, kapitalisme. Essays om Ayn Rand. Ósló: Kontekst forlag.

Popper, Karl 1962: The Open Society and its Enemies. Volume II: Hegel and Marx. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.

Shearmur, Jeremy 2008: „Popper‘s Critique of Free Market Ideology“, Policy Vol 24, No 3, Spring , bls. 51-54. https://www.cis.org.au/app/uploads/2015/04/images/stories/policy-magazine/2008-spring/24-3-2008-jeremy-shearmur.pdf

Vera Illugadóttir: Pistill um Soros í þáttaröðinni Í ljósi sögunnar.

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.

Fleiri færslur frá höfundi

Skópu Gyð­ing­ar nú­tím­ann?

Fræg er sú kenn­ing Max We­bers að kapí­tal­ism­inn hafi orð­ið til sem óætl­uð af­leið­ing af mót­mæl­enda­trú. Ann­ar þýsk­ur fræði­mað­ur, Werner Sombart,  skrif­aði mik­inn doðrant um Gyð­inga og efna­hags­líf­ið, Die Ju­den und das Wirtschafts­le­ben. Gyð­ing­arn­ir skópu nú­tíma kapí­tal­isma, stað­hæfði hann og  var þó ekki Gyð­ing­ur (frem­ur hið gagn­stæða, hann sner­ist á sveif með Hitler 1933). Hann benti á að Gyð­ing­ar hefði...

FÆЭING ÞJÓЭAR. And­óf gegn rúss­neskri menn­ing­ar­heimsvalda­stefnu

Heim­spek­ing­ur­inn Heg­el mun segja ein­hvers stað­ar að mæli­kvarði á það hvort  hóp­ur manna telj­ist þjóð sé hvort hann er til­bú­inn til að verja lönd sín vopn­um. Vilji Úkraínu­manna til að verja sig gegn inn­rás Rússa sýn­ir alla vega að þeir líta á sig sér­staka þjóð, gagn­stætt því sem Pútín harð­ráði held­ur. Skoð­anakann­an­ir, sem gerð­ar hafa ver­ið eft­ir her­nám Krímskaga 2014,...

BAN­AÐ Í BAN­HEIA Enn um nor­ræn saka­mál og sitt­hvað um óritrýnda skruddu

Ég mun hefja mál mitt á að ræða nokkra dóma í  norsk­um morð­mál­um, dóma sem tekn­ir hafa ver­ið upp á ný. Svo mun ég bera þessi mál sam­an við G&G mál­ið ís­lenska og benda á að bók Jóns Daní­els­son­ar um mál­ið er  óritrýnd og því tæp­ast mark­tæk. Rétt­ar­hneyksli í Nor­egi  Á dög­un­um af­hjúp­að­ist eitt mesta rétt­ar­hneyksli í sögu Nor­egs, dóm­ur­inn...

Forn­ar mennt­ir í Úkraínu

Ég tók mig til um dag­inn og fór að lesa ým­is forn­rit sem ætt­uð eru frá því sem í dag kall­ast „Úkraína“. Fyrst las ég stutt kver úkraínskra þjóð­vísna og -sagna með at­huga­semd­um norska skálds­ins Erl­ing Kittel­sen. Hann rembd­ist við að tengja goð­sagna­heim Aust­ursla­fa við fornn­or­ræn­ar goð­sög­ur og tókst mis­vel. Fyrsta krón­ík­an Þá vatt ég mér í lest­ur Fyrstu krón­ík­unn­ar...

Mest lesið á blogginu

Nýtt efni

Sleppti máltíðum til þess að komast frá Ásbrú
Greining

Sleppti mál­tíð­um til þess að kom­ast frá Ás­brú

„Stans­laust von­leysi vakn­ar um leið og þú mæt­ir,“ seg­ir ung­ur venesú­elsk­ur hæl­is­leit­andi um Ás­brú. Þar hafi ver­ið ómögu­legt fyr­ir hann, eða nokk­urn mann, að að­lag­ast ís­lensku sam­fé­lagi – sem er at­riði sem stjórn­mála­menn þvert á flokka hafa sagt mik­il­vægt. Fé­lags- og vinnu­mark­aðs­ráð­herra hef­ur sagst vilja fleiri bú­setu­úr­ræði á borð við Ás­brú.
Varð vitni að handtöku í leigubílstjóramálinu
FréttirÁ vettvangi

Varð vitni að hand­töku í leigu­bíl­stjóra­mál­inu

Í fe­brú­ar var leigu­bíl­stjóri hand­tek­inn, en hann var grun­að­ur um al­var­legt kyn­ferð­is­brot gegn konu sem hafði ver­ið far­þegi í bíl hans. Blaða­mað­ur­inn Jó­hann­es Kr. Kristjáns­son fékk að fylgja lög­reglu eft­ir við rann­sókn máls­ins. En hann varð með­al ann­ars vitni að hand­töku ann­ars sak­born­ings­ins og fékk að sjá meint­an vett­vang glæps­ins.
Á vettvangi með kynferðisbrotadeildinni: Leigubílstjórinn handtekinn
VettvangurÁ vettvangi

Á vett­vangi með kyn­ferð­is­brota­deild­inni: Leigu­bíl­stjór­inn hand­tek­inn

„Halló. Þú þarft að koma með okk­ur,“ seg­ir lög­regl­an við mann sem verð­ur færð­ur á lög­reglu­stöð vegna gruns um kyn­ferð­is­brot. Áð­ur hafði leigu­bíl­stjóri ver­ið hand­tek­inn vegna sama máls. Báð­ir menn­irn­ir eru komn­ir í far­bann. Á vett­vangi er ný hlað­varps­sería þar sem Jó­hann­es Kr. Kristjáns­son fylg­ist með störf­um kyn­ferð­is­brota­deild­ar lög­regl­unn­ar á höf­uð­borg­ar­svæð­inu. Hér er fyrsti þátt­ur.
Dagur Jarðar
Jón Baldur Þorbjörnsson
Aðsent

Jón Baldur Þorbjörnsson

Dag­ur Jarð­ar

Fyr­ir til­stilli sam­tak­anna Earth Day (eart­hday.org), sem stofn­uð voru í Banda­ríkj­un­um ár­ið 1970, er ár­lega hald­ið upp á Dag Jarð­ar þann 22. apríl. Til­gang­ur þess­ara sam­taka er að vernda Jörð­ina, fyrst og fremst fyr­ir ágangi og van­hugs­uð­um að­gerð­um mann­fólks­ins sem á Jörð­inni býr, þess hinu sama sem Jörð­in fæð­ir og klæð­ir. Mögu­lega hef­ur hug­tak­ið “sjálf­bærni” orð­ið til vegna að­gerða þess­ara...
Umsækjandi hjá MAST vill rökstuðning: „Ég er vonsvikinn“
FréttirLaxeldi

Um­sækj­andi hjá MAST vill rök­stuðn­ing: „Ég er von­svik­inn“

Eg­ill Stein­gríms­son dýra­lækn­ir var ann­ar af um­sækj­end­un­um um sviðs­stjórastarf hjá Mat­væla­stofn­un sem með­al ann­ars snýst um eft­ir­lit með lax­eldi. Fiska­líf­eðl­is­fræð­ing­ur­inn Þor­leif­ur Ág­ústs­son var ráð­inn fram yf­ir hann og vakti ráðn­ing­in at­hygli inn­an MAST vegna já­kvæðra skrifa hans um lax­eldi hér á landi.
,,Aðgerðin hafði aldrei verið framkvæmd“
ÚttektStríðið um líkamann

,,Að­gerð­in hafði aldrei ver­ið fram­kvæmd“

Kona sem taldi sig hafa geng­ist und­ir skurð­að­gerð vegna offitu á sjúkra­húsi er­lend­is fékk síð­ar stað­fest af lækni hér­lend­is að að­gerð­in hefði ekki ver­ið fram­kvæmd. Lækn­ir kon­unn­ar seg­ir að maga­spegl­un hafi strax sýnt það. Lög­fræð­ing­ar sjúkra­húss­ins ytra segja þetta af og frá og hót­uðu kon­unni lög­sókn ef hún op­in­ber­aði nafn lækn­is­ins eða sjúkra­húss­ins.
„Ef við ætlum að halda þessu tungumáli lifandi verðum við að skrifa á því“
Viðtal

„Ef við ætl­um að halda þessu tungu­máli lif­andi verð­um við að skrifa á því“

Sig­þrúð­ur Gunn­ars­dótt­ir hef­ur starf­að við bæk­ur síð­an hún var barn og sem rit­stjóri hjá Máli og menn­ingu síð­an út­gáf­an var á Lauga­vegi 18. Fyr­ir rúmu ári síð­an tók hún við sem fram­kvæmda­stjóri For­lags­ins. Hún gjör­þekk­ir heim bóka­út­gáfu sem nú tekst á við flókn­ar áskor­an­ir. Hún ræð­ir áskor­an­ir sem bóka­út­gáfa og tungu­mál­ið standa frammi fyr­ir – nú þeg­ar Dag­ur bók­ar­inn­ar er hand­an við horn­ið.
Fyrirtækið sem Kvika keypti kom að lánum til félags konu Ármanns
ViðskiptiKvika og Ortus

Fyr­ir­tæk­ið sem Kvika keypti kom að lán­um til fé­lags konu Ár­manns

Breska fyr­ir­tæk­ið Ort­us Capital, sem Ár­mann Þor­valds­son, nú­ver­andi for­stjóri al­menn­ings­hluta­fé­lags­ins Kviku, var hlut­hafi í var einn af lán­veit­end­um breska kráar­fyr­ir­tæk­is­ins Red Oak Taverns, sem eig­in­kona Ár­manns á hlut í. Þetta fyr­ir­tæki varð síð­ar að Kviku Secu­rities í Bretlandi og keypti það breskt lána­fyr­ir­tæki af við­skipta­fé­lög­um fyr­ir tveim­ur ár­um fyr­ir millj­arða króna.
Flakkaði milli fjölskyldumeðlima á meðan hún var í menntaskóla
Fréttir

Flakk­aði milli fjöl­skyldu­með­lima á með­an hún var í mennta­skóla

Það er þing­kon­unni Lilju Rann­veigu Sig­ur­geirs­dótt­ur hjart­ans mál að koma upp heima­vist á höf­uð­borg­ar­svæð­inu. Hún var sjálf nem­andi sem flutti í bæ­inn til að stunda nám við Verzl­un­ar­skóla Ís­lands og þekk­ir það því af eig­in raun að geta ekki kom­ið sér al­menni­lega fyr­ir á með­an nám­inu stend­ur. Hún seg­ir það skipta máli að það sé heima­vist á höf­uð­borg­ar­svæð­inu til að tryggja jafn­rétti fyr­ir alla á land­inu þeg­ar kem­ur að námi.
Telja mikið eignarhald hagnaðardrifinna leigufélaga skýra skarpar verðhækkanir á Suðurnesjum
FréttirLeigumarkaðurinn

Telja mik­ið eign­ar­hald hagn­að­ar­drif­inna leigu­fé­laga skýra skarp­ar verð­hækk­an­ir á Suð­ur­nesj­um

Leigu­verð held­ur áfram að hækka víð­ast hvar á land­inu sam­kvæmt nýj­asta mán­að­ar­riti Hús­næð­is- og mann­virkja­stofn­unn­ar. At­hygli vek­ur að verð fyr­ir leigu­íbúð­ir á Suð­ur­nesj­um hef­ur hækk­að óvenju hratt á síð­ustu sex mán­uð­um. Telja skýrslu­höf­und­ar að það megi rekja til óvenju hás hlut­falls leigu­íbúða í eigu ein­stak­linga og hagn­að­ar­drif­inna leigu­fé­laga.