Í mars árið 2005 var skákmeistaranum Bobby Fischer veittur íslenskur ríkisborgararéttur af mannúðarástæðum. Síðan árið 1992 hafði þessi fyrrum heimsmeistari í skák verið á flótta eftir að hafa rofið viðskiptabann sem Bandaríkin höfðu sett á Júgóslavíu, með því að fljúga til Belgrade til að tefla við sinn forna andstæðing og félaga Boris Spassky.

Þetta viðskiptabann var ekki sett á í gríni. Ályktun 757 sem öryggisráð sameinuðu þjóðanna samþykkti snerist um að koma í veg fyrir frekari átök í Bosníu-Herzegóvínu, en þar átti sér síðar stað hrikalegt umsátur og fjölmargir stríðsglæpir, og ekki sér enn fyrir endanum á afleiðingunum þeirra. Erindi Bobby Fischer var heldur ekki ýkja göfugt, hann fékk greidda háa fjárhæð fyrir skákina.

Engu að síður vakti mál Bobby samúð hjá Íslendingum. Við þekktum hann frá því hann hafði teflt um heimsmeistaratitilinn við Spassky árið 1972 og komið Reykjavík og Íslandi í sviðsljósið alþjóðlega. Þetta var á tímapunkti sem Ísland var ekki á hvers manns vörum sem land sem allir þyrftu að heimsækja að minnsta kosti einu sinni á ævinni.

Við vissum að hann var sérvitur og skrítinn. Bobby var auðvitað snillingur, en ég hugsa að árið 2005 þegar hann var kominn í japanskt fangelsi eftir að hafa verið stöðvaður á flugvellinum Narita með ógilt vegabréf hafi hann verið tæpt kominn bæði líkamlega og andlega.

Sem betur fer björguðum við honum og ég leyfi mér að fullyrða að ef Bobby Fischer hefði verið heimsmeistari í einhverri annarri og líkamlegri íþrótt, einhverri sem fæli í sér að skjóta boltum í körfur, kýla annað fólk, eða ryðjast á grasvelli með tuddaskap, þá hefði hann sennilega verið náðaður af einhverjum forsetanum áður en til þessa kom.

Ég man eftir að hafa séð hann nokkrum sinnum á vappi þegar ég var í Listaháskólanum á Sölvhólsgötu og rölti oft framhjá fornbókabúðinni á Klapparstíg þar sem hann var tíður gertur. Hann leit yfirleitt út fyrir að vera þreyttur og áttavilltur, en auðvitað þekkti ég ekki hagi hans neitt nánar og get ekki dregið neinar ályktanir um þá. Ég er einfaldlega stoltur af því að þessi heimsmeistari skyldi hafa fengið íslenskan ríkisborgararétt og að hann skyldi hafa fengið að eyða ævikvöldinu á Íslandi.

Nú er önnur afreksmanneskja með sambærileg Íslands-tengsl ofsótt af stjórnvöldum í sínu heimalandi. Ég er að vísa til Chelsea Manning, en árið 2010 opinberaði hún gerendur í skelfilegum fjöldamorðum með hjálp Wikileaks. Á þessum tíma var hún hermaður og opinberunin var mikil fórn af hennar hálfu sem kostaði hana vináttu og virðingu samstarfsfélaga og þýddi að hún þurfti að eyða næstu árum í fangelsi. Í raun gat hún ekki vitað hvort hún myndi nokkurn tímann sleppa, en Barack Obama stytti dóminn rétt áður en hann lét af embætti. Þá hafði hún setið inni í fimm ár og þolað hrikalega meðferð.

Hún hafði verið pyntuð og sætt einangrun með þeim afleiðingum að hún gerði sjálfsmorðstilraun. Margra mánaða einangrun þar sem hún var stundum látin sofa nakin.

Eins og margir kannast við lék ríkisútvarpið stórt hlutverk í opinberun á fjöldamorðum Bandaríkjahers í Írak, og birti m.a. myndbandið sem kallað hefur verið Collateral Murder. Síðan þá hefur Kristinn Hrafnsson sem þá starfaði hjá þjóðar-fjölmiðlinum unnið náið með Wikileaks, meðal annars sem talsmaður. Kristinn Hrafnsson og Ingi Ingason áttu svo eftir að vinna til mannréttindaverðlauna í Barcelona fyrir myndina Collateral Murder árið 2011. Fleiri Íslendingar tóku þátt í þessu verkefni svo sem Birgitta Jónsdóttir þáverandi alþingiskona, en ég læt vera að telja þá upp þar sem þetta snýst um Chelsea Manning en ekki okkur.

Hún tók á sig fórnirnar og óhlýðnaðist sömu stjórnvöldum og Bobby Fischer. En það gerði hún í mun göfugri tilgangi. Hún opinberaði mannréttindabrot. Hún opinberaði spillingu. Hún kom upp um fjöldamorð.

Fyrir þetta var henni var refsað. Fyrir fjöldamorðin í Collateral Murder var henni einni var refsað. Þó svo að sjálfsögðu fælist glæpur hennar einungis í að koma sönnunargögnum í hendur fjölmiðla.

Samkvæmt Ethan McCord, hermanni sem kemur fyrir í myndbandinu Collateral Murder, var alvanalegt að skotið væri á almenning í Bagdad á þessu tímabili hernámsins. (Myndbandsupptakan sjálf er frá júlí 2007). Ég held að það sé öruggt að fullyrða að við vitum ekki um nema brotabrot af þeim hryllingi sem gerðist í Íraksstríðinu því það hefur verið svo vel þaggað niður, og sú sýn ekki borist vestrænum augum á sama máta og til dæmis Víetnamsstríðið.

Þegar Víetnamstríðið átti sér stað var enn einhver virðing borin fyrir rannsóknarblaðamennsku, og þeir sem uppljóstruðu gögnum sem talin voru eiga erindi við almenning eins og t.d. Daniel Ellsberg sem opinberaði Pentagon-Pappírana, voru hylltir sem hetjur. Þeir þurftu ekki að dúsa mánuðum saman í einangrun, naktir og niðurlægðir.

En nú er öldin önnur. Árið 2020 er heimurinn ekki góður staður fyrir hugsjónafólk.

Chelsea Manning hefur sýnt ótrúlegt þol og staðfestu. Þrátt fyrir að vera náðuð var hún aftur handtekin fyrir að vilja ekki vitna gegn Wikileaks í svívirðulegum réttarfars-skandala í Bandaríkjunum. Aftur var hún sett í einangrun. Aftur var hún pyntuð. Og aftur gerði hún sjálfsmorðstilraun.

Þetta er ekkert svo ólíkt nornafári, eða Guðmundar og Geirfinnsmálinu, þar sem einangrun er ætlað að buga fórnarlambið og þvinga úr því þann vitnisburð sem stjórnvöld vilja heyra.

Í þetta sinn leiddi bágt ásigkomulag Chelsea til þess að henni var sleppt úr haldi, eftir að hafa verið lokuð inni frá því í 8 mars í fyrra. Það gerir árs fangelsisvist fyrir þann glæp einan að segja stjórnvöldum ekki það sem þau vilja heyra.

Í ljósi þessa held ég við sem þjóð ættum að bjóða Chelsea Manning skjól. Við og heimurinn allur skuldum henni fyrir uppljóstranir hennar, en Manning hefur í það minnsta alveg jafn mikla Íslandstengingu og Bobby Fischer, auk þess sem við getum öll verið sammála um að hún er mun betri manneskja en við flest.

Að gefa henni kost á ríkisborgararétt og öryggi á Íslandi væri lítið skref í átt til þess að bæta upp fyrir stuðning okkar við innrásina í Írak.