Sögur í kapítalísku einstaklingshyggjusamfélagi snúast um einstakling — erkitýpu — sem sprettur úr fábrotnum jarðvegi og haslar sér völl, leggur af stað í óvissuferð, berst og hefur að lokum sigur, gegn ofurefli. Fyrirsjáanlegasti (en ekki áhugaverðasti) þátturinn í sögunni um Gretu Thunberg snýst um að karlar með brogað sálarlíf snúist gegn henni, hæði hana og spotti, rægi og níði. Sögugerðin er fastmótuð — þetta er hlutinn sem kemur venjulega skömmu fyrir gifturík sögulok. En varla átti neinn von á að Donald Trump yrði upprifinn yfir Gretu Thunberg, sæi sig um hönd og bætti ráð sitt? Og spyrjum að leikslokum.

Þetta er ævintýri, því er oftast líkt við Nýju fötin keisarans og Gretu við barnið sem benti á að keisarinn væri nakinn. En það vantar eitthvað í söguna. Auðvitað er dálítið gaman hversu fyrirhafnarlaust Greta Thunberg snýr niður belgingslega hæðni Trumps og gerir hann hlægilegan á Twitter. En samskipti gáfaðs barns og pólitískra pótintáta með enga dagskrá í loftslagsmálum eru ekki það sem erindið snýst um. Hvörfin í ævintýrinu eru annars staðar og í því eru fleiri söguhetjur.

Af hverju er keisarinn nakinn? Það er ekki vegna þess að honum þyki svo gaman að láta þegnana hræsna heldur trúir hann því sjálfur að hann sé í fegursta klæðnaði sem ofinn hefur verið. Þeir sem ófu klæðin voru tveir skraddarar, svikahrappar sem stungu dýrum glitþráðum og efni í farteski sitt, auk formúgunnar sem þeir fengu fyrir verkið, og lugu að keisaranum að fötin væru ósýnileg heimsku fólki og öllum sem ekki væru starfi sínu vaxnir. Sem enginn vildi láta komast upp að hann væri.

Trump-múrinn hinn meiri

Til stendur að reisa tröllaukinn múr í Bandaríkjunum. Nei, ekki þann múr heldur annan sem minna hefur verið fjallað um. Sá múr snýst ekki síður um þjóðaröryggi en hinn, að mati embættismanna í Texas. Um er að ræða tæplega 100 km. steinsteyptan og járnbentan vegg, feiknarmikinn flóðgarð með járnhliðum og landfyllingu meðfram strandlengju Texas. Tilgangurinn er að vernda helstu olíuvinnslustöðvar landsins fyrir hækkandi sjávarmáli af völdum loftslagsbreytinga. Hverjir eiga að borga? Bandarískir skattgreiðendur.

Leyfum þessari ljómalausu sögu að sökkva inn í allri sinni epísku stærðargráðu. 

Þeir ætla að byggja múr til að hindra að sjórinn flæði yfir stöðvarnar sem valda því að sjávarmálið hækkar. Þeir vilja að bandarísk stjórnvöld borgi fyrir múrinn.

Þetta eru skraddararnir í sögunni, svikahrapparnir. Svo fyrirmunað er þeim að ímynda sér heim án olíugróða að þeir ætla að verja orsakirnar fyrir afleiðingunum fram í rauðan dauðann.

Auðvitað eru þetta sterkir andstæðingar. Það myndi ekki þýða neitt fyrir neinn að mótmæla fyrir utan neinar höfuðstöðvar, enda veit varla nokkur maður svo mikið sem hvað höfuðpaurarnir heita. Þeir eru ekki naktir heldur ósýnilegir. Og þeir hafa stjórnmálamenn í vasanum, kaupa þá fyrir klink, ausa fé í kosningasjóði, múta þeim, hreint út sagt. Þeir búa til ísmeygileg hagsmunatengsl og fjárfesta í gervivísindamönnum sem bera á borð lygar. Þeir gera allt sem í þeirra valdi stendur til að hindra pólitískar breytingar. Og vald þeirra er mjög mikið. 

Skraddararnir ráða

Þetta breytir öllu: Kapítalisminn gegn loftslaginu heitir bók eftir Naomi Klein sem kom út í íslenskri þýðingu í fyrra. Klein veltir fyrir sér hvernig leysa megi loftslagsvandann og tekst á við þá býsna útbreiddu hugmynd að ríkir kallar muni leysa loftslagsvandann. Auðvitað er ágætt að Bill Gates hafi áhuga á loftslagsmálum og vilji gera sitt en niðurstaða Naomi Klein er sú að lítt dugi að leggja allt sitt traust á að milljarðarmæringar muni leysa vandann. Klein trúir frekar á mótmæli almennings við stjórnvöld, á samtakamátt samfélagsmiðla. 

Nú eru mótmæli eins og þau sem Greta Thunberg stendur í ekki lausn í sjálfu sér heldur krafa um lausn. Og þegar öllu er á botninn hvolft felst í þeim ansi mikil trú á stjórnvöldum og stjórnmálamönnum, nánast ofurtrú, nánast ómannlegar kröfur — því þrátt fyrir að sá sem mótmæli lýsi frati í frammistöðuna hingað til snýst krafan um að hann geri betur í framtíðinni.

Og það er ekki lítil krafa. Stjórnmálamaður sem þannig kalli hlýddi þyrfti að hafa hugrekki til að grípa til aðgerða sem eru allt annað en líklegar til almennra vinsælda.

Hvaða stjórnmálamaður mun taka sér fyrir hendur eitthvað sem næstum örugglega kemur í veg fyrir að hann verði endurkjörinn? Hver vill setja stífan kvóta á flugferðir almennings, eyða formúgum í hönnun umhverfisvænna traktora, skipa og flugvéla fremur en að byggja múr? Hver vill setja strangar hömlur á bensínbílaumferð almennings, banna með öllu kolabruna og flúoreðaðar gastegundir og umbylta aðferðum í landbúnaði og ræktun? Hver vill gera lönd sjálfbær í stað þess að gera fríverslunarsamninga um matvælaflutninga, hver vill berjast í gegnum hersingu af blekkingum og lygum um hvað virki og leita sannleikans með alvöru vísindum — hver vill loka olíuvinnslustöðvunum?

Slíkt leggur ekki nokkur stjórnmálamaður til nema hann sé haldinn sjálfseyðingarhvöt. 

Ekki aðeins er krafan sú að stjórnmálamaðurinn sýsli við allt annað en vinsældavæna „neytendavernd“ heldur að hann beinlínis bíti höndina sem fóðrar hann — berjist við öflin sem fregnir bárust af í fyrra að vildu láta Trump byggja fyrir sig vonlausasta múr veraldarsögunnar. Í stað þess að vilja mærðarlegar sjálfsmyndir með Gretu Thunberg er ætlast til þess að stjórnmálamaðurinn vilji beinlínis leggi út í tvísýna orustu við algert ofurefli. Ég á við hagsmunaöflin.

Ég á við skraddarana. Þessa sem sauma fötin á stjórnmálamennina og hafa þá að reginfíflum. Því það eru þeir sem ráða förinni. Það á eftir að þurfa meira en ævintýri og meira en fáein mótmæli með örfáum þátttakendum til að sú orusta hefjist fyrir alvöru.