Heiðar Guðjónsson forstjóri Sýnar, fjölmiðla og samskiptafyrirtækisins sem er í meirihluta eigu lífeyrissjóða, skrifar nýlega að stjórnendur fyrirtækja hafi ekki umboð til að "vinna samfélaginu gagn" og eigi þess vegna, ef ég skil rétt, að hætta að reyna og snúa sér að eina tilgangi sínum: Að gera hann og aðra kapítalista enn ríkari enn þeir eru. Ástæða skrifanna virðist að einhverju leiti vera sprottin af pirringi Heiðars yfir því að þrettán af stærstu lífeyrissjóðum landsins hafi skuldbundið sig til að setja níu prósent af eignum sínum til að vinna gegn hlýnun jarðar fram til ársins 2030. Ráðstöfun sem getur varla verið túlkuð sem annað en lítið en mikilvægt skref í baráttunni.

Heiðar mótmælir þeirri hugmynd sem hefur orðið á skoðunum margrar innan viðskiptalífsins undanfarin ár þess efnis að fyrirtæki eigi ekki aðeins að auka hagnað eigenda sinna heldur líka að þjóna samfélaginu. Heiðari finnst það of langt gengið og vill fara aftur til tíma Friedmans og Hayek þar sem engum datt í hug að halda slíku fram. Hann vísar í bókina Woke Inc eftir Vivek Ramaswamy sem fjallar um hvernig fyrirtæki á vesturlöndum hafa tekið upp á því að styðja frelsisbaráttu og mótmælahreyfingar undanfarinn ára eins og Black Lives Matter.

Það er rétt hjá Heiðari að ákveðin breyting hafi orðið á skoðunum margra stjórnenda og samtaka fyrirtækja. Mörg af stærstu fyrirtækjum Bandaríkjanna lýstu opinberlega yfir stuðnings with BLM og undanfarinn áratug hefur það orðið algengt að sjá fyrirtæki setja upp fána hinsegin samfélagsins. Þannig var til að mynda Hinsegin gangan haldin í samstarfi við Kauphöll Íslands á tímabili og Bandaríski herinn hefur líka reynt að höfða til hinsegin fólks í auknu mæli. Þá hafa mörg samtök fyrirtækja á vesturlöndum líkt og Bussiness Roundtable lýst því yfir að fyrirtæki verði að sýna samfélagslega ábyrgð og hætta að einblína á hagnað. Vandinn er að slíkum yfirlýsingum fylgja engar hugmyndir um raunverulegar kerfislægar breytingar á samfélaginu.

Sósíalistar og Marxistar hafa bent á að slíkt sé aðeins hugsjónahyggja og innistæðulaust hjal ef ekki fylgi með raunverulegar tillögur um kerfislægar breytingar. Þó ekki væri nema tímabundnir plástrar til þess að bjarga okkur undan loftlagsvánni sem húmir yfir. En í stað þess að styðja breytingar, aukið réttlæti og jöfnuð, hafa fyrirtæki tekið upp á því að sveipa sig merkjum hinsegin fólks til þess að þjóna eigin hagsmunum. Slíkt "woke-washing" er hluti af þróun nýfrjálshyggjutímans þar sem stór hluti fyrirtækja og atvinnugreina á vesturlöndum hefur skipt um lið og myndað bandalag með frjálslyndum stjórnmálaöflum. Þetta er hægt að sjá í Bandaríkjunum þar sem Demókratar eru fjármagnaðir af stórum hluta af Wall Street, Silcon Valley og lyfjaiðnaðinum.

Í bókinni Woke Inc gagnrýnir höfundurinn það sem hann kallar "woke capitalism" en á sama tíma afneitar hann því að kerfisbundinn rasismi sé raunverulega fyrirbæri. Höfundur bókarinnar og Heiðar vilja nefnilega ekki að fyrirtæki krefjist raunverulegra breytinga heldur hætti frekar að skipta sér af málum sem hafa ekki með fjárhagslega hagsmuni þeirra að gera.

Þetta er klassískt fyrir hægrimenn sem þrá að komast aftur til fyrri tíma þar sem hægt var að halda því fram að aðgreina ætti stjórnmál og fyrirtækjarekstur. Heiðar vill eiga kökuna og éta hana líka eins og hefur tíðkast. Hann vill hagnast á fólki og náttúruauðlindum okkar en ekki bera neina ábyrgð á afleiðingum framleiðslunnar.

Það er auðvitað firra að halda því fram að stjórnmál og viðskipti tengist ekki eða eigi ekki að gera það. Stjórnmál snúast einmitt um skiptingu gæðanna og þeirra verðmæta sem verða til innan fyrirtækja. Stjórnmál á vesturlöndum ganga oftar ekki út á neitt annað en að þjóna hagsmunum fyrirtækjaeigenda eins og Íslendingar vita vel. Síðustu áratugir hafa einmitt snúist um fátt anna en að lækka skatta á fyrirtæki, brjóta niður eftirlit með fyrirtækjum, draga úr valdi verkalýðshreyfingarinnar og einkavæða sífellt stærri hluta samfélagsins.

Það er einmitt skoðun sósíalista að ríkið sé leikvöllur hinna ríku og kapítalista til að stjórna og verja hagsmuni sína eins og Marx fjallaði um í kommúnistaávarpinu: "Ríkisvöld vorra tíma eru ekkert annað en nefndir manna til að annast sameiginlega hagsmuni stórborgarastéttarinnar, auðvaldsins". Miðað við hvernig Íslensk stjórnmál hafa þróast undanfarin ár er ekki annað að sjá að sú kenning eigi jafnvel við í dag eins og áður.

En Heiðar vill að við gleymum því og trúum í staðinn að hægt sé að aðskilja fyrirtæki og stjórnmál og þar af leiðandi eigi almenningur enga heimtingu á því að krefja fyrirtæki um eitt eða neitt. Enda sé engin stoð í lögum fyrir slíku segir hann. En eins og við vitum gerir enginn neitt nema að það sé skrifað í lög. Eða hvað?

Þó svo að "woke-washing" vestrænna fyrirtækja sé innihaldslaust skrum þá er hugmynd Heiðars um aðgreiningu stjórnmála og viðskipta það líka og þjónar ekki síður þeim tilgangi að afvegaleiða umræðuna um raunverulegt réttlæti. Með því að telja fólki trú um að stjórnmál eigi að einangrast við veggi Alþingis. Reyndar er hugmynd Heiðars yfirgengilega ófrumlega enda aðeins afturhvarf til sjötta og áttunda áratugarins þegar fyrirtæki nenntu ekki einu sinni að þykjast styðja málefni hinsegin fólks.

Mannkynið stendur á tímamótum vegna loftlagsvandans. Raunverulegt réttlæti mun á endanum ekki koma frá stjórnmálamönnum, "woke" kapítalistum eða frjálshyggjumönnum eins og Heiðari, heldur upp úr pólitískum þrýstingi venjulegs fólks og hreyfinga sem munu þurfa að taka málin í sínar hendur fyrr en seinna.