Árið 1890 fór rússneski læknirinn og rithöfundurinn Anton Tsjekhov í langt ferðalag alla leið frá Moskvu og til Sakhalín-eyjar í Kyrrahafi. Þar hélt rússneska keisarastjórnin úti fangabúðum og Tsjekhov var ætlað að kanna aðstæður og aðbúnað fanganna. Skemmst er frá því að segja að skýrsla hans frá Sakhalín er skelfilegur lestur og ekki síst einn kafli sem fjallar um refsingar.
Þar sagði:
„Ég fylgdist með þeim húðstrýkja fanga í Dué. Flakkarinn Prokorov, sem hét í rauninni Mylnikov, var maður á að giska 35 til 40 ára að aldri. Hann lagði á flótta úr fangelsinu í Voyevosk og með því að fleyta sér á litlum fleka komst hann til meginlandsins. Í fangelsinu urðu menn um síðir varir við flótta hans og sendu bát á eftir honum, og náðist hann fljótlega. Farið var að rannsaka flótta hans og skoða feril og skýrslur um fangavist Prokorovs og þá gerðu menn óvænta uppgötvun. Þessi Prokorov hét reyndar Mylnikov og árið áður hafði hann verið dæmdur í Khabarovsk héraði til að þola níutíu svipuhögg og [síðan þrælkunarvinnu] hlekkjaður við þunga járnkúlu eftirleiðis. Mylnikov var sakaður um að hafa myrt Kósakka nokkurn og tvö barnabörn hans.
Fyrir mistök hafði láðst að framfylgja refsingunni og Mylnikov tókst einhvern veginn að bregða sér í dulargervi Prokorovs. Ef Prokorov hefði svo ekki asnast til að gera þessa flóttatilraun, þá hefðu yfirvöld í fangelsinu líklega aldrei komist að mistökum sínum, og hann hefði því sloppið við svipuhöggin og að vera járnaður við kúluna þungu. Nú var hins vegar óhjákvæmilegt annað en hann þyrfti að þola refsinguna.
Að morgni hins fyrirskipaða dags, sem var 13. ágúst, þá gengu fangelsisstjórinn, læknirinn og ég hægum skrefum í átt að skrifstofu fangelsisins. Kvöldið áður hafði fangelsisstjórinn fyrirskipað að Prokorov yrði fluttur á staðinn nú í morgunsárið og hann sat í portinu fyrir framan skrifstofuna ásamt fangaverði. Hann vissi ekki að menn höfðu komist að því hver hann var í raun og veru, og vissi því ekki á hverju var von. Þegar hann sá okkur koma stóð hann upp. Hann var kannski farinn að átta sig á að eitthvað væri í vændum, því hann gerðist ærið flóttalegur.
„Inn á skrifstofu!“ skipaði fangelsisstjórinn.
Við fórum inn á skrifstofuna. Fangaverðir drösluðu Prokorov á eftir okkur. Læknirinn, sem var ungur Þjóðverji, skipaði Prokorov að afklæðast. Svo hlustaði á hjartslátt Prokorovs til að komast að því hve mörg svipuhögg hann gæti þolað í einu. Hann úrskurðaði um þetta á augnabliki og settist svo niður og fór að skrifa í snatri skýrslu um rannsókn sína á fanganum.
„Æ, aumingja maður,“ segir hann tregafullur með miklum þýskum hreim um leið og hann dýfði pennanum í blekið. „Hlekkirnir hljóta að hvíla þungt á þér. Ef þú biður háttvirtan fangelsisstjórann fallega, þá mun hann skipa svo fyrir að hlekkirnir verði fjarlægðir.“
Prokorov þegir. Varir hans eru fölar, og þær skjálfa.
„Vonir þínar eru til einskis,“ heldur læknirinn áfram. „Vonir ykkar allra eru til einskis. Allt þetta tortryggna fólk hér í Rússlandi! Æ, veslíngs maður, veslíngs maður.“
Skýrslan er nú tilbúin. Þeir koma henni fyrir meðal skjalanna um rannsóknina á flótta Prokorovs. Síðan skellur á algjör þögn. Skrifstofumaðurinn skrifar, læknirinn og fangelsisstjórinn skrifa. Prokorov veit enn ekki nákvæmlega hvers vegna hann hefur verið fluttur hingað. Er það bara vegna flóttans, eða vegna flóttans og líka dómsins sem hann hafði hlotið á undan og sloppið við? Óvissan dregur úr honum mátt.
„Um hvað dreymdi þig í nótt?“ spyr fangelsisstjórinn skyndilega.
„Man það ekki, yðar tign,“ svarar fanginn.
„Hlustaðu nú,“ segir fangelsisstjórinn og blaðar í skjölum sínum. „Á þessum og þessum degi varst þú dæmdur af héraðsréttinum í Khabarovsk til að þola níutíu svipuhögg fyrir að myrða Kósakka … Og í dag verður þeirri refsingu fullnægt.“
Síðan slær hann fangann með flötum lófa beint á ennið og ávítar hann.
„Af hverju þurfti þetta allt að gerast? Það er vegna þess að hausinn á þér þyrfti að vera betur gefinn en hann er. Þið reynið allir að komast undan á flótta en það verður bara til ógæfu.“
Við göngum nú allir inn í „varðhúsið“ sem er grá herskálabygging. Hersjúkraliðinn sem stendur fyrir utan dyrnar segir í biðjandi vælutón við fangelsisstjórann:
„Yðar hæstvirtur, má ég vera svo góður að biðja um leyfi til að sjá hvernig fanganum verður refsað?“
Í miðju varðhúsinu er bekkur sem útbúinn var hringjum svo hægt væri að leggja fanga þar niður á grúfu og binda hann á höndum og fótum. Böðullinn er hávaxinn, traustlegur maður, byggður eins og íþróttamaður. Hann heitir Tolstykh. Hann er ekki í neinum jakka og vestið hans er fráhneppt. Hann kinkar kolli til Prokorovs sem leggst þegjandi niður á bekkinn. Tolstykh tekur sér góðan tíma og án þess að segja neitt dregur hann buxur fangans niður að hnjám og bindur hendur hans og fætur niður á bekkinn. Fangelsisstjórinn horfir skeytingarlaus út um gluggann, læknirinn röltir um herbergið. Hann er með svolitla flösku af einhverjum læknadropum í höndunum.
„Viltu vatnsglas?“ spyr hann fangann.
„Í guðanna bænum, já, yðar tign,“ svarar Prokorov.
Að lokum er búið að binda Prokorov niður. Böðullinn dregur fram svipuna sem er með þremur sterklegum leðurþvengjum og strýkur varlega úr þeim flækjur.
„Tilbúinn,“ segir hann næstum blíðlega við fangann og án þess að hreyfa sig um of, nánast eins og hann sé enn að taka sér stöðu, þá slær hann fyrsta höggið.
„E-einn,“ segir fangelsisstjórinn sönglandi röddu eins og söngstjóri í kirkju.
Andartak þegir Prokorov og bregður ekki svip. En svo fara sársaukakippir um líkama hans og hann öskrar ekki, heldur gefur frá sér hvínandi vein.
„T-tveir,“ hrópar fangelsisstjórinn. Böðullinn færir sig ögn til hliðar og lætur annað högg dynja þvert á bak fangans. Eftir hver fimm högg færir hann sig svo yfir að hinni hlið Prokorovs og fanginn fær hálfrar mínútu hlé frá svipuhöggunum. Hár Prokorovs er límt við enni hans, hálsinn er þrútinn. Bakið á honum hafði verið alsett örum eftir fyrri húðstrýkingar en eftir fyrstu fimm eða tíu höggin verður húðin ýmis blá eða rauð og það blæðir undan hverju einasta höggi.
Innan um vein hans og öskur heyrast alltaf sömu orðin frá Prokorov. „Yðar hæstvirtur, yðar hæstvirtur. Miskunn, yðar hæstvirtur, miskunn.“
Seinna, eftir um það bil tuttugu eða þrjátíu högg, þá er hann farinn að sífra og kveina eins og dauðadrukkinn maður eða frávita:
„Aumingja ég, aumingja ég, þið eruð að drepa mig … af hverju eruði að refsa mér?“
Svo réttist úr hálsi hans og hann kastar upp. Um skeið segir Prokorov ekkert, hann bara gólar og hvín. Heil eilífð virðist liðin síðan þetta byrjaði. Fangelsisstjórinn hrópar:
„Fjörutíu og tveir! Fjörutíu og þrír!“
Við erum ekki einu sinni hálfnaðir.
Ég geng út. Gatan er yfirgefin og ég held að ægileg ópin í Prokorov hljóti að heyrast um allan Dúe-bæinn. Fanginn sem klæddur er fötum eins og frjáls maður gengur hjá og gjóar augunum að varðhúsinu. Skelfingin er augljós í andlitsdráttum hans og göngulagi. Ég geng aftur inn í varðhúsið, en verð brátt að fara út öðru sinni. Enn heldur fangelsisstjórinn áfram að telja.
Loks eru komin níutíu högg! Verðirnir leysa hendur og fætur Prokorovs í flýti og honum er lyft upp. Bakið sem varð fyrir svipuhöggunum er eitt blárautt og blæðandi sár. Tennurnar glamra í munni hans, andlitið er gult og svitastorkið og augun ranghvolfast í sífellu. Þegar að honum er rétt vatnsglasið sem læknadropunum hefur verið hellt í, þá bítur hann glasið í sundur og verður að hrækja út úr sér glerbrotunum. Vatni er hellt yfir höfuð hans og svo er hann leiddur á sjúkrastofuna.
„Þetta var fyrir morðið. Svo fær hann bráðlega annað eins fyrir flóttann,“ segir fangelsisstjórinn við mig þegar við göngum heimleiðis.
„Mér fannst æðislegt að sjá hvernig svona refsing er framkvæmd,“ hrópar hersjúkraliðinn glaðlega, greinilega alveg í skýjunum yfir að hafa fengið að verða vitni að þessari viðurstyggilegu uppákomu. „Þetta var yndislegt,“ bætir hann við. „Þeir eru svo mikil ógeð, þessir óþokkar. Það ætti að hengja þá alla.“
Athugasemdir