Hvað var orðið af Sævari? Hann virtist vera gersamlega gufaður upp úr partíinu.
Þetta var á níunda áratugnum og það var nýbúið að sleppa Sævari Ciesielski úr fangelsi þar sem hann setið árum saman, dæmdur fyrir að hafa ásamt öðrum drepið Guðmund Einarsson og Geirfinn Einarsson.
Ég hafði fylgst heilmikið með málarekstrinum á sínum tíma.
Fyrst trúði maður bara þeirri sögu sem réttarkerfið virtist hafa komist á snoðir um.
Að hópur óvenju óprúttinna smáglæpamanna hefði lagst í manndráp af einskæru samviskuleysi.
Svo fóru smátt og smátt að renna á mann nokkrar grímur.
Í fyrsta lagi kom á daginn að sakborningar höfðu sætt harðræði við rannsóknina. Harðræði og einangrun sem nú myndi flokkast til pyntinga.
Í öðru lagi rann upp fyrir manni að í raun var harla fátt við að styðjast í málum þessum - þegar frá er talinn furðulegur frumskógur játninga sem jafnharðan virtust hafa verið dregnar til baka og nýjar settar fram, og hvað rakst á annars horn.
Það var sem sagt orðið klárt að flest var málum blandið.
Samt átti ég erfitt með að trúa því að þetta væri ALLT SAMAN tóm tjara. Það hlaut að vera EITTHVAÐ til í þessu öllu saman. Íslenskt réttarkerfi gat varla verið svo vanhæft, svo óhæft og svo illgjarnt að hafa reist þetta allt saman úr engu.
Það hlaut að vera þó ekki væri nema eitt satt fræ undir öllum þessum frumskógi.
Svo var Sævar látinn laus. Hann tók að sækja nokkuð barina um skeið og þar var ég þá tíður gestur og kynntist honum því fljótlega. Hann var hress og skemmtilegur, klár og vinalegur. Ef maður spurði fór ekki milli mála að hann taldi sig saklausan. Hann var samt ekkert að troða málinu upp á fólkið á börunum og ég hafði í fyrstu ekki þrek til að spyrja hann að ráði.
En nú var ég kominn ásamt fleira fólki í partí heim til hans eftir ball eina nóttina, og þótt þetta væri bara örlítil íbúðarhola við Skólavörðustíginn, þá hafði honum einhvern veginn tekist að gufa upp.
Ég fór að skima eftir honum og hún fór ekki framhjá mér sú írónía að úr glugganum blasti við garður Hegningarhússins.
Ég var furðu lengi að finna Sævar þótt þetta væri sem fyrr segir agnarlítil íbúð. Að lokum kom í ljós að hann hafði hreiðrað um sig úti í horni á ganginum ásamt einum partígesti, stúlku á mínu reki.
Sævar var hins vegar ekki að reyna við hana eða neitt af því tagi.
Hann var sýna henni og fara yfir þykkan skjalabunka sem hann hafði dregið upp úr skúffu.
Hún hafði nefnilega haft dug í sér til að spyrja hann af alvöru út í málið, og þá kom í ljós að hann var þegar byrjaður að safna gögnum um málið, nýsloppinn úr fangelsi.
Hann var kominn með þykkan bunka af pappírum og benti nú hiklaust á misfellur í málarekstri og niðurstöður.
Ég skal viðurkenna að mér fannst það fyndin sjón að sjá þau bogra svona yfir skjalabunka úr morðmáli klukkan fjögur að nóttu þegar aðrir partígestir höfðu mestan hug á að redda búsi.
Svo ég fór að hlæja.
Sævar tók það ekkert illa upp. Hann brosti bara til mín umburðarlyndur og stóð svo upp.
„Jújú, þetta er kannski ekki staðurinn og stundin til að fara yfir málið,“ sagði hann hýrlega. Svo bættist örlítið járn í málróminn þegar hann bætti við: „En ég SKAL fá þetta mál endurupptekið. Ég SKAL sanna sakleysi mitt.“
Og á þessari ógleymanlegu stund þegar ég stóð þarna andspænis Sævari Ciesielski þar sem hann var með skjalabunka sinn í höndunum um miðja nótt í partíi, í senn viðkvæmur og þó eitilharður, þá vissi ég endanlega að þessi maður gat ekki verið sekur um það sem honum var borið á brýn.
Sannfæringin í augum hans var svo alger og sönn.
Frá og með þessari stundu leit ég svo á að við Sævar værum vinir.
Svo fylgdist ég með honum næstu árin, og ég dáðist að honum - dáðist að honum alveg hiklaust.
Fáir menn á Íslandi hefðu getað verið í verri aðstöðu til að kljást við samanlagt dómskerfið.
Íslenskur alþýðustrákur, þó með útlenskt og meira að segja slavneskt nafn - hvaða séns átti hann?
Hann leiddist út á glapstigu smáglæpa - hvaða möguleika gat hann síðan átt gegn hvítflibbum réttarkerfisins?
Dæmdur morðingi, loks látinn laus, en peningalaus og allslaus - hvernig átti hann að ná rétti sínum?
Sú saga verður síðar skráð hvernig Sævari tókst, þrátt fyrir allan þann ókleifa múr sem kringum hann var, að komast alla leið - næstum því.
Ég hef sjaldan séð fegurri sjón en þegar ég horfði á vonina og trúnaðartraustið í augum Sævars er ég hitti hann fáeinum dögum áður en Hæstiréttur átti að úrskurða um hvort taka skyldi mál hans upp að nýju.
Hann sagðist vera smeykur, en þó tryði hann bara ekki öðru en Hæstiréttur hlyti að úrskurða um endurupptöku.
En Hæstiréttur sagði nei. (Hér er reyndar grein sem ég skrifaði af því tilefni fyrir tuttugu árum: Blygðun mun hjúpa nöfn þeirra.)
Að sama skapi var það ein dapurlegasta sjón sem ég hef séð hvernig vonin dó í augum Sævars vinar míns og hvernig hann missti þau tök, sem hann hafði af svo mikilli hugprýði náð á lífi sínu.
Og hann dó án þess að fá réttlæti.
Núna á eftir mun endurupptökunefnd kveða upp úrskurð um endurupptöku í málum Sævars, Erlu, Guðjóns, Tryggva Rúnars, Kristjáns Viðars og Alberts.
Ég segi eins og Sævar - ég er smeykur en þó trúi ég ekki öðru en að nefndin komist að réttri niðurstöðu.
Að bæði málarekstur og niðurstaða í Guðmundar- og Geirfinnsmálum hafi verið svo illilega broguð að það VERÐI að taka þessi mál upp.
Við verðum að þvo um síðir þennan smánarblett af samfélaginu.
Við skuldum sexmenningunum það, og við skuldum sjálfum okkur og börnunum okkar að láta ekki þennan blett viðhaldast lengur.
Ég segi því við Sævar eins og sagt er í leikhúsunum fyrir frumsýningu:
Poj poj vinur minn.
Og þið öll hin líka.
Réttlætið byrjar í dag.
Ég trúi ekki öðru.
Athugasemdir