„Á ferð minni um Kópavogshæli sá ég ekki betur en þar ríkti ámóta lífsgleði og ánægja og utan þess, ef til vill meiri.“
Svo segir í langri blaðagrein sem vikuritið Fálkinn birti í upphafi árs 1965 eða fyrir 52 árum. Ég skrifaði um daginn pistil og birti hér á Stundinni um vin minn einn sem ég kynntist í sveitinni um 1970; Guðmundur Steindórsson hét hann og stóð til að hann yrði sendur á Kópavogshæli upp úr 1960. Það varð ekki úr því hann fékk inni í Stóru-Ávík í Árneshreppi og fylgdi fólkinu þar síðan.
Eins og ég sagði í pistlinum um Guðmund prísaði hann sig ævinlega sælan að hafa sloppið við Kópavogshælið, vegna þess að jafnvel fyrir hálfri öld – þegar Kópavogshælið var til þess að gera nýtt – þá vissu allir sem vildu vita að það var ekki góður staður.
Það er komið rækilega núna þegar birt hefur verið hin svarta skýrsla um ástand mála á Kópavogshæli og einkum hvernig búið var að börnum þar á hælinu, en það vissu þetta samt allir fyrir löngu.
Eða hvað? Vissu það allir?
Blaðamaður Fálkans virðist ekki hafa vitað það. Greinin hans um heimsókn á Kópavogshælið árið 1965 er ein samfelld lofrulla um starfið sem þar fór fram. Blaðamaðurinn gengur um ásamt forstöðumanni hælisins og yfirlækni, hjónunum Birni Gestssyni og Ragnhildi Ingibergsdóttur, og ekki verður betur séð en hann fái að fara hvert sem honum sýnist, en ekki er eymdinni fyrir að fara í lýsingum hans.
Þvert á móti.
Allt er snyrtilegt, hlýlegt og vinalegt á Kópavogshæli. Þau Björn og Ragnhildur eru líka uppfull af blíðu í garð vistmanna.
„Það er ekki ýkja mikill munur á okkur og þeim,“ er haft eftir Birni Gestssyni. „Þetta er fólk eins og við. Það á við sömu örðugleika að etja, flest á það sömu hugðarmál og við. Í lífi þess skipist á sorg og gleði, kvíði og von.“
Blaðamaður fylgist með tveimur vistmönnum sem leiðast fallega, fullorðin kona og ungur drengur, þau eru spariklædd og afar snyrtileg eins og allir virðast vera á Kópavogshæli, og svo skrifar hann:
„Þau hjónin segja mér að þess séu mörg dæmi að vistkonur á hælinu taki þannig að sér börn og unglinga og gangi þeim í móður stað. Og fleiri dæmi eru um samhjálp vistfólksins, nærgætni þess, umönnun og greiðvikni hvert við annað. Og ég minnist þess sem Ragnhildur [yfirlæknir] sagði við mig fyrr:
- Mér virðist þetta fólk skikkanlegra og félagslyndara en annað fólk.“
Nú er það ekki svo að ég telji að þau Björn og Ragnhildur hafi verið vont fólk og skeytingarlaust sem hafi leikið sér að því að búa vistfólki á Kópavogshæli ömurlegar og í sumum tilfellum ógeðslegar aðstæður, ekki síst börnum. Það kemur víða fram í viðtölum við þau fyrst eftir að hælið var stofnað að þau höfðu verulegan og áreiðanlega sannan áhuga á að búa vistmönnum góðar aðstæður. En þó virðist pottur hafa verið brotinn nær frá upphafi. Hverju var um að kenna? Vanhæfni þeirra, fjársvelti hins opinbera, skilningsleysi á raunverulegum þörfum vistfólks, þöggun samfélagsins?
Kannski er skýringin á óförunum á Kópavogshæli blanda af þessu öllu.
Og þá bætist við að alltof oft hafa fjölmiðlar sýnt málum okkar minnstu systkina áhugaleysi, og glámskyggnin er stundum himinhrópandi.
Það er erfitt að lesa lokaorð greinarinnar í Fálkanum þegar maður veit nú að annaðhvort var sett upp leikrit á Kópavogshæli og allt hvítskúrað daginn sem blaðamaður kom í heimsókn, eða hann var einfaldlega blindur á raunverulegt ástand þar. Því lokaorðin eru þessi:
„Það er alrokkið þegar við kvöddum hin ágætu hjón … Þau hafa stundað langt nám og strangt í því skyni að búa sig undir lífsstarf sitt, þau lögðu hikandi út á þá braut en iðrast þess ekki nú. Það er hlutverk þeirra að kveikja ljós í rökkvuðum sálum, hver getur kosið sér betra hlutverk?“
Erfiðast er að lesa þessi lokaorð, því undir þeim stendur nafn blaðamannsins: Jökull Jakobsson. Því það var karl faðir minn sem skrifaði greinina og sá ekki betur en þetta.
En get ég endilega áfellst hann? Ég gerðist sjálfur blaðamaður 1979 og aldrei fór ég á Kópavogshæli að kanna þar aðstæður.
Ekki einu sinni þótt ég hafi séð óttann í augum Guðmundar Steindórssonar við Kópavogshælið.
Athugasemdir