Ráðamenn víða um heim fordæma skattaskjól, skattaskjólsiðnað og skaðlega skattasamkeppni sem meinsemd og telja mikilvægt að berjast gegn henni. Í ríkjum þar sem gerðar eru miklar siðferðiskröfur til stjórnmálamanna halda kjörnir fulltrúar sig fjarri skattaskjólsiðnaði á borð við þann sem Mossack Fonseca rekur. Undantekningarnar vekja hneykslan, enda þykir þessi iðnaður skammarlegur.
Um leið og afhjúpanir Panama-skjalanna hafa stuðlað að vitundarvakningu um skaðsemi og umfang skattaskjólsstarfsemi hafa þær neytt stjórnmálamenn til að taka afstöðu og ákveða hvar þeir standa – hvort þeim þyki skattaskjólsstarfsemi eðlileg og hvort þeim þyki í lagi að kjörnir fulltrúar og forystufólk í flokkum þeirra geymi peningana sína í aflandsfélögum.
Þegar upplýst var um hundruða milljóna fjölskylduauð Sigmundar Davíðs á Tortóla komu flokksfélagar hans, og jafnvel þingmenn samstarfsflokksins, honum til varnar. Sumir töldu beinlínis óeðlilegt að rætt væri um málið á vettvangi þingsins og undir þetta tók sjálfur forseti Alþingis. Þegar greint var frá aflandsstarfsemi forystumanna Sjálfstæðisflokksins var að sama skapi viðkvæðið hjá stjórnarliðum að það væri hvorki ólöglegt né endilega óeðlilegt að eiga fé á aflandssvæðum. Sumum þótti jafnvel dónalegt að nota orðið „skattaskjól“ meðan ekki væri búið að sanna skattsvik eða skattaundanskot upp á fólk.
Einn þingmaður stjórnarmeirihlutans mætti í viðtal og endurtók sex sinnum þá fullyrðingu að það „lægi alveg ljóst fyrir“ að forsætisráðherrahjónin hefðu greitt skatta af öllum sínum eignum. Þannig leit hann framhjá því grundvallareðli skattaskjóla að þar ríkir leynd um fjármálastarfsemi sem veldur því að erfitt er fyrir skattayfirvöld í heimaríkinu að sannreyna þær upplýsingar sem eru veittar. Bjarni Benediktsson er lifandi dæmi um þetta; ef marka má skýringar sem hann hefur sjálfur gefið var leyndin yfir félaginu Falson & Co svo svakaleg að ekki einu sinni hann sjálfur vissi að peningar hans væru geymdir á Seychilles-eyjum – hvað þá íslensk skattayfirvöld.
Meðan stjórnarliðar hafa varið forystufólk sitt af mikilli hörku taka þingmenn stjórnarandstöðunnar eindregna afstöðu gegn skattaskjólum og hvers kyns skattaskjólsstarfsemi. Smám saman virðist sú orðræða hafa smitast yfir til Framsóknarflokksins. Gott dæmi er Frosti Sigurjónsson, formaður efnahags- og viðskiptanefndar, sem kom eigendum aflandsfélaga til varnar úr ræðustól Alþingis þann 18. mars, lagði áherslu á að viðskipti í gegnum aflandsfélög væru fullkomlega lögleg og sakaði þá þingmenn sem vakið höfðu máls á Wintris-máli forsætisráðherra um lágkúru. Nú, eftir að honum var falið að leiða sérstakt átak gegn skattaskjólum, talar hann um það sem „forgangsmál stjórnvalda á öllum tímum, ekki síst í ljósi nýfenginna upplýsinga um umfang vandans, að berjast gegn starfsemi skattaskjóla“.
Sjálfstæðismenn hafa ekki tekið jafn eindregna afstöðu gegn skattaskjólum og skattaskjólsiðnaði. Formaður flokksins fordæmir skattsvik en virðist þó ekki hafa neitt við skattaskjólsstarfsemi sem slíka að athuga svo lengi sem menn greiða sína skatta. Athygli vakti þegar Sigmundur Davíð kallaði Svíþjóð skattaskjól á síðustu embættisdögum sínum, en í sérstökum umræðum um viðbrögð stjórnvalda við skattaskjólum sem fram fóru þriðjudaginn 19. apríl bætti Bjarni Benediktsson um betur og sagði að Ísland væri „fyrir ýmsa starfsemi ágætis skattaskjól“ og bætti við: „Eigum við að nefna kvikmyndaiðnaðinn þar sem við borgum 20 prósent til baka af öllum innlendum kostnaði, stefnum að 25 prósentum, eða varanlegan afslátt af sköttum til stóriðjufyrirtækja sem var afgreiddur á síðasta ári og svo framvegis? Lönd verða áfram í samkeppni um skattamál.“
Það er líklega einsdæmi að fjármálaráðherra á Norðurlöndum lýsi eigin ríki sem skattaskjóli og það á jákvæðum forsendum, enda ekki að ástæðulausu sem flest Evrópuríki hafa sagt skattaskjólum stríð á hendur og halda svartan lista yfir þau. Auk þess er samanburður Bjarna á skattaskjólum annars vegar og skattaafsláttum og ívilnunum til nýfjárfestinga á Íslandi hins vegar athyglisverður. Eins og bent hefur verið á eru skattaafslættir á borð við þá sem fyrirtæki geta notið á Íslandi ákveðnir af Alþingi, háðir skilyrðum um gagnsæi og jafnræði og loks samningum undirrituðum af ráðherra. Skattaskjólsstarfsemi er hins vegar allt annars eðlis.
Bjarni Benediktsson hefur áður fagnað skattasamkeppni á Alþingi. Þegar Steingrímur J. Sigfússon, forveri Bjarna í embætti fjármálaráðherra, sagði í ræðu þann 7. apríl að undirboðin sem skattaskjól fela í sér væru vandamál, „sérstaklega frá sjónarhóli landa eins og Norðurlandanna sem þurfa öflugt skattkerfi til að standa undir sínu velferðarkerfi“ varaði Bjarni við því að umræðunni um skattasamkeppni og vandanum við lágskattasvæði væri blandað saman. „Ég held að ég og háttvirtur þingmaður séum ekki á sama bát, séum ekki sammála um alþjóðlega skattasamkeppni vegna þess að ég tel að hún geti verið af hinu góða,“ sagði hann.
Breska íhaldsdagblaðið The Telegraph lýsir skattasamkeppni (e. tax competition) með eftirfarandi hætti: „Sum ríki og lögsögur búa við skattalöggjöf sem er sérstaklega hönnuð með það fyrir augum að veita þeim sem vilja forðast skatta í heimalandi sínu skjól. Þetta leiðir af sér „skattasamkeppni“ milli ríkja sem keppast við að laða fyrirtæki inn fyrir landamæri sín.“ Það er ekki að ástæðulausu sem Efnahags- og framfarastofnunin (OECD) hefur allt frá því á tíunda áratug síðustu aldar, beitt sér sérstaklega gegn skaðlegri skattasamkeppni og skattaundirboðum.
Á Íslandi studdu þó stjórnvöld, bæði með beinum og óbeinum hætti, fjárstreymi yfir í aflandsfélög fyrir hrun. Eins og Gunnar Smári Egilsson hefur bent á í ítarlegri umfjöllun er þetta líklega helsta skýringin á því hve gríðarlegur fjöldi Íslendinga geymdi fé í aflandsfélögum. Um leið og dregið var úr skattaeftirliti og stóreignamönnum auðveldað að flytja fé sitt yfir í aflandsfélög rembdust stjórnvöld við að gera Ísland að lágskattaumhverfi, „alþjóðlegri fjármálamiðstöð“ eins og það var kallað.
Og þessi hugmyndafræði virðist enn lifa góðu lífi í herbúðum Sjálfstæðisflokksins. Hannes Hólmsteinn Gissurarson, einn helsti hugmyndafræðingur flokksins (maðurinn sem fengið hefur 10 milljónir af opinberu fé á þessu kjörtímabili til að rannsaka orsakir efnahagshruns sem varð á vakt sama flokks) kallar enn eftir því að Ísland verði skattaskjól. Að sama skapi taka Morgunblaðið og Viðskiptablaðið upp hanskann fyrir skattaskjólsstarfsemi. Formaður Sjálfstæðisflokksins er mun hófstilltari í sínum málflutningi, en það leynir sér hins vegar ekki að hann lítur hvorki á skattaskjól né skattasamkeppni sem vandamál.
Þetta kemur í sjálfu sér ekkert á óvart. Frá sjónarhóli harðrar hægristefnu veitir skattasamkeppni einmitt ríkjum heimsins mikilvægt aðhald. Hún skapar hvata til skattalækkana og gerir það að verkum að stjórnvöld veigra sér við að hækka skatta á fyrirtæki og stóreignafólk af ótta við að fjármagninu verði laumað til Tortóla. Þannig torveldar skattaskjólsiðnaður fyrirtækja eins og Mossack Fonseca þá tekjuöflun sem er samfélögum nauðsynleg til að hægt sé að byggja upp trausta innviði og reka öflugt velferðarkerfi.
Að sama skapi gagnast skattaskjólsiðnaðurinn ríkum á kostnað hinna fátæku. Hann bjagar samkeppni og elur á ójöfnuði. Í ljósi þess að fjármagn er mun hreyfanlegra en vinnuafl veldur „aðhald“ skattasamkeppninnar því oftast að skattar eru lækkaðir á fyrirtæki og stóreignafólk en skattbyrðin lendir á hinum – fólkinu sem þarf um leið að reiða sig á veikari innviði, fjársveltar stofnanir og jafnvel lakara heilbrigðis- og menntakerfi.
Um leið og stjórnarliðum finnst ásættanlegt að forystufólk þeirra sé viðriðið skattaskjólsiðnað kallar stjórnarandstaðan, líkt og fjöldi landsmanna, eftir afsögnum og siðbót. En á endanum snúast átökin um skattaskjól ekki aðeins um stjórnmálasiðferði heldur fyrst og fremst um muninn á hægri og vinstri.
Hægra megin víglínunnar standa þeir sem hafa óbeit á samneyslu, finnst massífur ójöfnuður eðlilegur og vilja að skattar séu sem flatastir og lægstir. Þeir fagna skattasamkeppni, veikingu opinbera kerfisins og innreið markaðssjónarmiða inn á sem flest svið samfélagsins.
Vinstra megin víglínunnar standa hinir, sem vilja að þyngri byrðar séu lagðar á ríka en fátæka, að almenningur en ekki fámenn elíta njóti ávaxtanna af auðlindum Íslands; að prógressífri skattlagningu sé beitt til að sporna gegn ójöfnuði og afla þess fjár sem þarf til að reka spítala, skóla og sterkar samfélagsstofnanir, halda úti félagslegu öryggisneti og tryggja fólki jöfn tækifæri, frelsi og forsendur til að lifa við mannsæmandi kjör.
Með umræðunni um skattaskjól og skattasamkeppni skerpast átakalínurnar milli hægri og vinstri. Það er fagnaðarefni.
Athugasemdir